حسن نوبختی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابومحمد حسن بن موسی بن حسن بن عباس نوبختی دانشمند برجسته
شیعه در
سده سوم هجری،
ستاره‌شناس،
فقیه،
فیلسوف و
متکلم معتبر بود. او از خاندان نوبختی و پسر خواهر
ابوسهل نوبختی، از مشهورترین
متکلمان شیعه، محسوب می‌شد. وی با دانشمندان و فیلسوفان بزرگ زمان خود مانند
اسحاق بن حنین و
ثابت بن قره بحث و گفتگو داشت و در مناظراتی درباره
امامت شرکت کرد. تاریخ دقیق درگذشت او نامشخص است، اما احتمالاً در سال
۳۱۰ هجری درگذشته است. حسن نوبختی آثار متعددی از خود به جای گذاشته است.
نوبختی از دانشمندان برجسته، ستاره شناس، فقیه، فیلسوف و از متکلمان مورد اعتماد و موثق شیعه و پسر خواهر ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی است.
ابوسهل و ابومحمد مشهورترین متکلمان خاندان نوبختی هستند.
ذهبی او را علامه ذوفنون می نامد.
وی از اعلام و اعیان سده سوم هجری است که تا اندکی پس از سال
۳۰۰ هجری می زیست
و غالباً با مترجمان، دانشمندان و فیلسوفان بزرگ عصر خود همانند اسحاق بن حنین عبادی،
ابوعثمان دمشقی و ثابت بن قره، بحث و گفتگو داشت.
حسن نوبختی غالباً با مترجمان، دانشمندان و فیلسوفان بزرگ عصر خود همانند اسحاق بن حنین عبادی، ابوعثمان دمشقی و ثابت بن قره، بحث و گفتگو داشت.
همچنین با
ابوعلی جُبّایی در حضور
کرخی و درباره « امامت » مناظره داشته است.
نیز
ابوالاحوص داوودبن اسدبن اعفر از متکلمان شیعه را در مزار
امام حسین (علیه‌السلام) در
کربلا دیدار و از او کسب دانش کرده است.
نوبختی آثار و تألیفات بسیاری دارد که به قرار ذیل است: • الآراء والدیانات (کتابی بزرگ و نیکو و شامل علوم متعدد. به گفته الندیم پایان نبرد)، • فرق الشیعه، • الردّ علی فرق الشیعه ما خلاالامامیه، •الجامع فی الامامه، الموضح فی حروب امیرالمؤمنین علیه السلام ، • التوحیدالکبیر، • التوحیدالصغیر، • الخصوص والعموم، • الأرزاق والآجال والاسعار، • کتاب کبیر فی الجزء، • مختصرالکلام فی الجزء، • الرد علی المنجمین، • الرد علی ابی علی الجبائی فی ردّه علی المنجمین فانّ اباعلی تجاهل فی ردّه علی المنجمین، • النکت علی ابن الرّاوندی، • الرد علی من اکثر المنازله، • الرد علی ابی الهذیل العلاف فی انّ نعیم اهل الجنة منقطع، • الانسان غیر هذه الجمله، • الرد علی الواقفه، • الرد علی اهل منطق، • الرد علی ثابت بن قره، • الرد علی یحیی بن أصفح فی الامامه، • پاسخ های نوبختی به محمدبن عبدالرحمان بن قبه رازی، • پاسخ های دیگری به او، • شرح مجالسه مع ابی عبداللّه بن مملک (ظاهراً محمدبن عبداللّه بن مملک اصفهانی)، • حجج طبیعیة مستخرجة من کتب أرسطاطالیس فی الرد علی من زعم انّ الفلک حیّ ناطق، • المرایا وجهه الرؤیة فیها، • الخبرالواحد والعمل به، • الاستطاعه (بر مبنای رأی هشام خود نیز بدان قایل بود)، • الرد علی من قال بالرؤیة للباری عز وجل، • الاعتبار والتمییز والانتصار، • النقض علی ابی الهذیل فی المعرفة، • الرد علی اهل التعجیز و هو نقض کتاب ابی عیسی الوراق، • الحجج فی الامامه (مختصر)، • النقض علی جعفربن حرب (معتزلی بغدادی ۱۷۷ ـ ۲۳۶ق) فی الامامه، • مجالسه مع ابی القاسم (عبداللّه بن احمدبن محمود) بلخی جمعه، • التنزیه وذکر متشابه القرآن، • الرد علی اصحاب المنزلة بین المنزلتین فی الوعید، • الرد علی اصحاب التناسخ، • الرد علی المجسمه، • الرد علی الغلاة، مسائله للجبایی فی مسائل شتی،
• الرصد علی بطلمیوس (این کتاب را ابن طاووس داشته است)،
• الامامه (پایان نبرد)، • اختصارالکون والفساد لارسطالیس، • الاحتجاج لعمربن عباد و نصرة مذهبه
و حدوث العالم.
تاریخ درگذشت و جزئیات دیگر زندگی وی روشن نیست؛ اما برخی پژوهشگران معاصر، درگذشت او را در سال ۳۱۰ هجری ذکر کرده اند.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن ـ نوبختی»، ج ۲، ص ۱۸۰.
