• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسن وثوق‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حسن وثوق (وثوق‌الدوله) از رجال سیاسی ایران در دوران پهلوی اول، چند دوره نخست‌وزیر ایران بود.



"حسن وثوق" پسر "میرزا ابراهیم معتمدالدوله" در سال ۱۲۵۱ (ه. ش) متولد شد وی برادر "احمد قوام" است. وی به زبان‌های انگلیسی، عربی و فرانسه آشنا بود. در سال ۱۳۱۰ (ه. ق) به جای پدرش محاسب و مستوفی آذربایجان شد.


وی در سال ۱۳۱۱ به خطاب جنابی نائل آمد و در سال ۱۳۱۲ ملقب به "وثوق‌الملک" و در زمان مظفری به "وثوق‌الدوله" شد.
[۱] چرچیل، جرج، فرهنگ رجال قاجار، ص۲۰۷، ترجمه: غلامحسن میرزا صالح، تهران، زرین، ۱۳۶۹.



"میرزاحسن‌خان" تا پیش از مشروطیت چندان عنوانی نداشت و تنها مستوفی آذربایجان بود. وی بعد از مشروطه در دوره اول مجلس شورای ملی در سال ۱۳۲۴ از طرف تجار تهران به مجلس راه یافت و پس از فتح تهران عضو هیئت مدیره دولت موقت بود و در کابینه "سپهدار اعظم" وزیر دادگستری شد. سمت‌های دیگر او در کابینه‌های بعدی، وزارت‌دارایی، وزارت فرهنگ و کشور بود. وی در سال ۱۳۳۴ (ه. ق) با حمایت انگلیسی‌ها و احمدشاه نخست‌وزیر شد. نامه‌های وی در همین سال به دولت عثمانی مبنی بر قطع مستمری "محمدعلی‌شاه" به واسطه اقداماتی که وی برای کودتا و یا گرفتن سلطنت دوباره انجام داده است، می‌باشد.


نامه‌های متعدد او نشان از حمایت وی از احمدشاه و تلاش برای استقرار حکومت او است:
«بر خلاف مدلول پروتکل مورخه ۲۵ اوت ۱۹۰۹ منعقده بین اولیای دولت ایران و سفارتین دولتین انگلیس و روس از طرف "اعلی‌حضرت محمدعلی‌شاه" مخلوع و همراهان ایشان تحریکات و اقدامات بر خلاف مصالح امور مملکت و بر ضد حکومت حاضره به عمل آمد تا اینکه خود اعلی‌حضرت معظم‌له با کشتی روس موسوم به "جرس‌توفور" از طریق روسیه روز ۲۱ رجب وارد "گمش‌تپه" شده، مراتب در ضمن دو فقره مراسله به سفارتین بهیتین امضاکنندگان پروتکل مزبور اخطار و خصوصا خاطرنشان می‌شود که از این تاریخ مقرری محمدعلی میرزا بکلی مقطوع و هرگونه خسارتی که از این مسئله حادث شود دولت علیه مسئول خواهد بود.»
[۲] نصیریان، محمدرضا، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران دوره قاجار، ج۴، ص۱۴۶، (سند شماره ۶۱) تهران، کیهان، ۱۳۶۶.



وثوق در سال ۱۳۳۶ برای دومین بار به نخست وزیری رسید.
[۳] رایت، سردنیس، ایرانیان در میان انگلیسیها، ص۳۷۱، تهران، نو، جاویدان، ۱۳۶۸.
در این دوره بود، که قرارداد ۱۹۱۹ بین ایران و انگلیس منعقد شد که ایران را رسما تحت‌الحمایه انگلیس می‌کرد. این کابینه به "کابینه قرارداد" معروف شد و بسیاری نیز وثوق را به خیانت به ملت و مملکت متهم کردند. این خدمت را انگلیسی‌ها هیچ‌گاه فراموش نکردند. آن طور که همیشه برای حفظ او و کسانش از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کردند. "معتصم‌السلطنه فرخ" می‌نویسد: «برای تصویب قرارداد ۱۹۱۹ انگلیسی‌ها چهارصد هزار تومان پول دادند که دویست هزار تومان آن به وثوق‌الدوله، صدهزار تومان آن به نصرةالدوله فیروز و صدهزار تومان آن به صارم‌الدوله رسید.
[۴] فرخ، معتصم السلطنه، خاطرات، تهران، جاویدان، بی تا.
هدایت در این مورد می‌نویسد: «تاریخ نه قضایای مرو را فراموش می‌کند، نه قرارداد ۱۹۱۹ را و نه قطع عضو فاسد را.»
[۵] هدایت، مهدی‌قلی، خاطرات و خطرات، ص۳۱۹، تهران، زوار، ۱۳۶۱.

اما با وارد شدن روسیه در کارزار آشفته ایران، انگلیسی‌ها دیگر نتوانستند از عامل خود در ایران حمایت کنند. به همین دلیل وثوق نتوانست، بیشتر از این بر سر کار بماند
[۶] خاطرات عین السلطنه، ج۹، ص۶۸۳۲، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۷۹.
و در سال ۱۲۹۹جای خود را به "مشیرالدوله" داد و خود به اروپا رفت. تا اینکه در سال ۱۳۰۴ با گرفتن تامین جانی و مالی به ایران بازگشت و در دوره ششم از تهران به مجلس راه یافت. و در دو کابینه "مستوفی‌الممالک" وزیر دارایی و دادگستری شد.


وثوق در سال ۱۳۲۹ (ه. ش) درگذشت و در قم در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.
[۷] بامداد، مهدی، شرح رجال ایران، ج۱، ص۳۵۲، تهران، زوار، ۱۳۵۷.



۱. چرچیل، جرج، فرهنگ رجال قاجار، ص۲۰۷، ترجمه: غلامحسن میرزا صالح، تهران، زرین، ۱۳۶۹.
۲. نصیریان، محمدرضا، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران دوره قاجار، ج۴، ص۱۴۶، (سند شماره ۶۱) تهران، کیهان، ۱۳۶۶.
۳. رایت، سردنیس، ایرانیان در میان انگلیسیها، ص۳۷۱، تهران، نو، جاویدان، ۱۳۶۸.
۴. فرخ، معتصم السلطنه، خاطرات، تهران، جاویدان، بی تا.
۵. هدایت، مهدی‌قلی، خاطرات و خطرات، ص۳۱۹، تهران، زوار، ۱۳۶۱.
۶. خاطرات عین السلطنه، ج۹، ص۶۸۳۲، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، ۱۳۷۹.
۷. بامداد، مهدی، شرح رجال ایران، ج۱، ص۳۵۲، تهران، زوار، ۱۳۵۷.



سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حسن وثوق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۰۴/۲۷.    






جعبه ابزار