• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خشیت (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




خشیة از واژگان قرآن کریم به معنای ترس شدید است.



خشية به معنای ترس شديد است. در اقرب الموارد از کلیّات ابوالبقاء نقل شده: خشيت از خوف شديدتر است؛ چون اين كلمه مأخوذ است از «شَجَرَلة خَاشِيَةٌ» و آن درختى را گويند كه بالكليّه بخشكد و خوف به معنى نقصان و از «ناقة خوفاء» (شتر مريض) اخذ شده كه مريض است ولى از بين نرفته و خشيت در صورتى گفته می‌شود كه شى‌ء مخوف داراى عظمت باشد ولى خوف از ضعف خائف است.
اين كه گويد: خوف از ضعف نفس خائف است، مورد تصديق قرآن نيست بلكه آن جبن است و خوف در بسيارى از موارد قرآن مجید ممدوح آمده است.


(وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ‌) (براى كسى كه از مقام پروردگارش خائف است، دو باغ بهشتى است.)
(إِنِّي أَخافُ اللَّهَ رَبَّ الْعالَمِينَ‌) (من از خداوند كه پروردگار جهانيان است مى‌ترسم.)
در مفردات می‌گويد: خشيه ترسى است آميخته با تعظیم و اكثراً با علم به چيزی كه از آن می‌ترسند توأم است و لذا علما به آن مخصوص شده در آيه‌ (إِنَّما يَخْشَى‌ اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ) (و تنها از ميان بندگان او، دانشمندان خدا ترسند.)
ولى قول راغب كليّت ندارد؛ مثلاً در جاهایى از قبيل‌ (... وَ تِجارَة تَخْشَوْنَ‌ كَسادَها) (... و تجارتى كه از کساد شدنش مى‌ترسيد) و (إِذاً لَأَمْسَكْتُمْ‌ خَشْيَةَ الْإِنْفاقِ ...) (در آن صورت، به خاطر تنگ نظرى امساک مى‌كرديد، مبادا انفاق، مايه تنگ‌دستى شما شود) تعظيم معنایى ندارد و در بعضى جاها كه تعظيم استفاده می‌شود مربوط به مضاف‌اليه آن است؛ مثل‌ خَشْيَةُ الرَّبِّ، خَشْيَةُ القِيَامَةِ، خَشْيَةُ العَذَابِ. نه خود خشيت.
بهتر است آن را ترس شديد بدانيم چنان كه نقل شد و يا بيم توأم با پرهيز چنان كه از مصاديق آن فهميده می‌شود.
(وَ أَمَّا الْغُلامُ فَكانَ أَبَواهُ مُؤْمِنَيْنِ‌ فَخَشِينا أَنْ يُرْهِقَهُما طُغْياناً وَ كُفْراً) (و امّا آن جوان، پدر و مادرش باايمان بودند؛ و بيم داشتيم كه آنان را به طغیان و کفر وادارد.)
جوهری از اخفش نقل كرده كه «خشينا» به معنى کراهت است. مجمع البیان نيز آن را از بعضى نقل كرده است. ولى اگر آن، در قرآن سخن خدا باشد مطابق گفتگوهاى بشر آمده؛ يعنى: پسر، والدينش مومن بودند بيم آن داشتيم كه پدر و مادرش را به طغيان و كفر در كشد و اگر از كلام خضر باشد مطلب سهل و عادى است.
(فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى‌) «به زبان خوش با او سخن گویيد شايد ایمان بياورد و يا لااقل بترسد و نزديك به ايمان باشد و بعض آن چه را كه می‌گویيد بپذيرد.»
تذكّر قبول تذکیر و ايمان به آن است و خشيت از مقدمات قبول می‌باشد.
(إِنَّ الَّذِينَ‌ يَخْشَوْنَ‌ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ) (به یقین كسانى كه از پروردگارشان در نهان مى‌ترسند، آمرزش و پاداش بزرگى دارند.)
خشيه به غیب در عدّه‌اى از آیات به كار رفته مثل آیه فوق و آیه ۳۳ ق و ۱۱ یس ، رجوع شود به «غيب»
(وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ‌ خَشْيَةِ اللَّهِ ...) «بعض سنگ‌ها نهرها از آن بشكافد و بعضى از آن‌ها شكافته شده و از آن آب بيرون می‌آید و بعضى از آن‌ها از ترس خدا فرود افتد ...»
در اين آيه، به سنگ‌ها نسبت خشيت داده شده كه از افعال ذی‌شعور است؛ همان طور كه در آيه‌ (لَرَأَيْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ‌ خَشْيَةِ اللَّهِ‌) (مى‌ديدى كه در برابر آن خاشع مى‌شود و از خوف خدا مى‌شكافد) نسبت خشوع به كوه‌ها داده شده است.
نا گفته نماند: افتادن سنگ‌ها، در اثر زلزله يا جارى شدن سيلاب‌ها از كوه‌ها و يا در اثر يخ بستن قطرات باران ميان شكاف سنگ‌هاست كه در اثر ازدياد حجم، سبب شكافته شدن و فرو ريختن آن‌ها می‌گردد ولى چرا اين فرو ريختن، هبوط به سبب ترس از خدا ناميده شده است؟
المیزان در علّت اين تسمیه می‌گويد: چون تمام سبب‌ها منتهى به خداى سبحان است. افتادن سنگ‌ها پيروى از دستور خداست. آن‌ها دستور خدا را مى‌فهمند چنان كه فرموده‌ (وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ‌) (و هيچ موجودى نيست، جز آن كه تسبیح و حمد او مى‌گويد؛ ولى شما تسبيح آن‌ها را نمى‌فهميد) و فرموده‌ (كُلٌّ لَهُ قانِتُونَ‌) (همه در برابر او خاضع هستند)
انفعال شعورى همان خشيت است, پس آن‌ها از خوف خدا فرود می‌افتند و آيه مثل‌ (وَ يُسَبِّحُ الرَّعْدُ بِحَمْدِهِ وَ الْمَلائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ‌) رعد، تسبيح و حمد او مى‌گويد؛ و همچنين فرشتگان از خوف او) است.
خلاصه اين آيه و آيات ديگر روشن می‌كند كه كوه‌ها شعور دارند.
(إِنَّ الَّذِينَ هُمْ مِنْ‌ خَشْيَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ‌) (به يقين كسانى كه از خوف پروردگارشان بيمناكند)
درباره اين آيه و آیه ۲۸ سوره انبیاء به «شفق» رجوع شود.


۱. قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۵۰.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۲۸۳.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت حسینی، ج۱، ص۱۲۲.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۵۸.    
۵. الرحمن/سوره۵۵، آیه۴۶.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۳۳.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۰۸-۱۰۹.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۸۱-۱۸۴.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۴۵-۳۴۶.    
۱۰. طبرسی، قضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۰۷-۱۰۸.    
۱۱. مائده/سوره۵، آیه۲۸.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۱۲.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۰۲-۳۰۳.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۴۹۱-۴۹۴.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۱۷.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۵.    
۱۷. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۲۸۳.    
۱۸. فاطر/سوره۳۵، آیه۲۸.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۳۷.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۴۳.    
۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۹.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۴۲.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۳۲۹-۳۳۰.    
۲۴. توبه/سوره۹، آیه۲۴.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۹۰.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۰۸.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۲۷۵-۲۷۷.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۰.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۴۹.    
۳۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۰.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۹۲.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۱۱.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، سید محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۲۹۳.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۹۸.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۲۱۸.    
۳۶. کهف/سوره۱۸، آیه۸۰.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۰۲.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۳۴۷-۳۴۸.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۴۸۲.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۳۷۵-۳۷۶.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۱۳.    
۴۲. جوهری، ابونصر، الصحاح‌ تاج اللغه و صحاح العربیه، ج۶، ص۲۳۲۷.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۳۷۵.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۱۱۳.    
۴۵. طه/سوره۲۰، آیه۴۴.    
۴۶. العلامة الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۴، ص۱۵۴-۱۵۶.    
۴۷. علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۱۳-۲۱۵.    
۴۸. الشیخ الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن - ط مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۷، ص۲۳-۲۴.    
۴۹. بیستونی، محمد، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۶، ص۲۹-۳۱.    
۵۰. الملک/سوره۶۷، آیه۱۲.    
۵۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۶۲.    
۵۲. العلامة الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۳۵۴.    
۵۳. علامه طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۵۹۳.    
۵۴. الشیخ الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن - ط مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۱۰، ص۷۵.    
۵۵. بیستونی، محمد، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۲۵، ص۱۸۳-۱۸۴.    
۵۶. ق/سوره۵۰، آیه۳۳.    
۵۷. یس/سوره۳۶، آیه۱۱.    
۵۸. البقرة/سوره۲، آیه۷۴.    
۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۰۳.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۳۰۷.    
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۶۸-۲۷۰.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۲۲۱-۲۲۳.    
۶۳. حشر/سوره۵۹، آیه۲۱.    
۶۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۴۸.    
۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۲۱.    
۶۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۳۸۰.    
۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۴۰.    
۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۴۶-۳۴۷.    
۶۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۴۴.    
۷۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۸۶.    
۷۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۱۱-۱۱۲.    
۷۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۱۵۲-۱۵۴.    
۷۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۵۵.    
۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۴، ص۱۴۲-۱۴۳.    
۷۵. بقره/سوره۲، آیه۱۱۶.    
۷۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۱۸.    
۷۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۶۲.    
۷۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۳۹۵.    
۷۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۳۶۱.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۹-۱۰.    
۸۱. رعد/سوره۱۳، آیه۱۳.    
۸۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۲۵۰.    
۸۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۳۱۷.    
۸۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۴۵۳.    
۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۲-۲۳.    
۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۳۳-۳۴.    
۸۷. مومنون/سوره۲۳، آیه۵۷.    
۸۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۴۵.    
۸۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۹.    
۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۳-۵۴.    
۹۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۹۶.    
۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۵۹.    
۹۳. انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۸.    



قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خشیه»، ج۲، ص۲۵۰.    






جعبه ابزار