خصص (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَصَص (به فتح خاء و صاد) از
واژگان قرآن کریم به معنای ويژه شدن است. از مشتقات آن در
قرآن مجید اِخْتِصاص (به کسر الف و سکون خاء) به معنی ویژه شدن،
خَاصَّه (به فتح خاء و سکون الف) ضدّ
عامّه و درباره چيزى است كه به فردى يا به قومى مخصوص باشد و
خَصَاصَه (به فتح خاء و صاد) به معنى
فقر و احتياج است. مادّه خصص در قرآن كريم فقط در چهار محل آمده است.
خَصَص و اختصاص به معنى ويژه شدن است. در
مجمع ذيل
آيه ۱۰۵ بقره می‌گويد: اختصاص به چيزى، آن است كه در آن تنها باشد و
ضدّ آن
اشتراک است.
راغب نيز چنين گفته است.
(وَ اللَّهُ يَخْتَصُ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ) (
خداوند، هركس را بخواهد، ويژه
رحمت خود سازد؛ و خداوند، صاحب
فضل و بخشش بزرگ است.)
اختصاص چنان كه در
اقرب الموارد تصريح می‌كند لازم و متعدى هر دو آمده است و در
آيه فوق متعدى به كار رفته؛ يعنى: خدا هر كه را خواهد به رحمت خويش مخصوص می‌كند. همچنين است
آيه ۷۴ آل عمران.
(وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً) «بترسيد از
فتنه‌ای كه تنها بر
ستمگران نمی‌رسد بلكه
عموم را فرا می‌گيرد.»
«خاصّه» ضدّ عامّه و درباره چيزى است كه به فردى يا به قومى مخصوص باشد و آن در آيه فوق، مفعول مطلق و يا حال است از
(الَّذِينَ ظَلَمُوا) و تاء آن گفته‌اند براى
تأنيث و گفته‌اند براى
مبالغه است مثل راويت
اقرب.
(وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ) «ديگران را بر
نفس خود ترجيح می‌دهند و اختيار می‌كنند هر چند خود محتاج و فقير باشند.»
خصاصه به معنى فقر و احتياج است.
طبرسى فرمايد: اصل آن از اختصاص است گويا انسان در شى‌ء محتاج اليه
منفرد و مخصوص می‌شود
و گويند اصل آن به معنى
شكاف و روزنه است مثل «الْقَمَرُ بَدَا مِنْ خَصَاصِ الْغَيْمِ» يعنى ماه از شكاف ابر آشكار شد.
در
اقرب گويد: خصاص هر
خلل و خرقى است كه در درب و پرده و غيره باشد و مفرد آن خصاصه است.
مادّه خصص در قرآن كريم فقط در چهار محل فوق آمده است.
•
قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خصص»، ج۲، ص۲۵۲-۲۵۳.
