سدرةالمنتهی (علوم قرآنی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سدره (بر وزن حرفه) مطابق آنچه غالبا مفسران علمای لغت گفته‌اند، درختی است پر برگ و پر سایه، و تعبیر به سِدْرَةِ‌الْمُنْتَهی اشاره به درخت پر برگ و پر سایه‌ای است که در اوج آسمان‌ها، در منتها الیه عروج
فرشتگان و ارواح
شهدا، و علوم
انبیا، و اعمال انسان‌ها قرار گرفته، جایی که
ملائکه پروردگار از آن فراتر نمی‌روند، و
جبرئیل نیز در سفر
معراج به هنگامی که به آن رسید متوقف شد.
در مورد عبارت (سدرةالمنتهی)، مفسران تعریف‌های مختلفی را آورده‌اند که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم:
کلمه سدر به معنای جنس
درخت سدر و کلمه سدره به معنای یک درخت سدر است و کلمه منتهی –گویا- نام مکانی است و شاید مراد از آن منتهای آسمان‌ها باشد به دلیل اینکه می‌فرماید:
جنة‌الماوی پهلوی آن است و ما می‌دانیم که جنت ماوی در آسمان‌ها است چون در آیه‌ای فرموده است: «و فی السماء رزقکم و ما توعدون؛
هم
رزق شما در
آسمان است و هم آن بهشتی که وعده داده شده‌اید.» اما اینکه این درخت سدره چه درختی است؟ در کلام خدای تعالی چیزی که تفسیرش کرده باشد نیافتیم. و مثل اینکه بنای خدای تعالی در اینجا بر آن است که به طور مبهم و با اشاره سخن بگوید؛ مؤید این معنا، جمله "اذ یغشی السدرة ما یغشی" است که در آن سخن از مستوری رفته است؛ در
روایات هم تفسیر شده به درختی که فوق
آسمان هفتم قرار دارد و اعمال
بندگان خدا تا آنجا بالا می‌رود.
«در کنار درخت سدر (کنار) پایانی» و آن درختی در آسمان هفتم است (از
علیّ بن ابراهیم) «و قطر درخت به اندازه پیمودن صد سال از سال‌های دنیا برای عبور کردن از کنار آن است» از
امام باقر (علیه‌السّلام) و شاید از آن روی به این نام خوانده شده که رساندن اعمال بندگان به آسمان در اینجا به منتهی و پایان خود می‌رسد، و پایان محلّی است که یک آفریده خدا می‌تواند تا آن اندازه به
خدا نزدیک شود.
نیز گفته‌اند که: آن
درخت طوبی است، و علی بن ابراهیم (رض) گفت: آن درختی است که «
شیعیان در
بهشت در سایه آن به گفتگوی با یکدیگر می‌نشینند» و شاید برزخی میان عالم دنیا و عالم آخرت بوده باشد.
یعنی
حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) جبرئیل (علیه‌السّلام) را دید در حالتی که جبرئیل کنار سدرةالمنتهی بود، و سدره درختی است بالای آسمان هفتم در طرف راست
عرش که
دانش هر فرشته‌ای به آن منتهی می‌شود و این از
کلبی و
مقاتل روایت شده است.
و از
ابن عباس و
ضحاک نقل شده است که سدرةالمنتهی چیزی است که آنچه از زمین به آسمان می‌رود منتهای معراجش آن‌جاست و آنچه از آسمان از فرمان الهی می‌آید به آنجا منتهی می‌گردد.
بعضی هم گفته‌اند: ارواح شهدا تا آنجا بالا می‌روند.
بعضی گفته‌اند: آنچه از بالای سدرةالمنتهی نازل می‌گردد در سدره قرار می‌گیرد و سپس از آنجا تحویل گرفته می‌شود، و نیز آنچه که از ارواح به معراج می‌رود سدره نهایت معراج آنان است و از آنجا تحویل گرفته می‌شود.
و منتهی به معنی محل پایان یافتن است، و این درخت چون پایان عروج- فرشتگان است سدره به آن اضافه شده است.
و از مقاتل نقل شده است که سدرةالمنتهی همان درخت معروف (طوبی) است.
و نیز گفته شده است که (سدره) درخت نبوّت است.
و آن نزد سدره‌ی که در آخر مقامات امکان واقع شده است بود و نامیدن درخت نور که در آخر مقامات قرار گرفته به «سدره» بدان جهت است که در آن مقام جز حیرت، ترس و دهشت چیزی نیست، و «سادر» کسی است که متحیّر باشد و آن درختی است در طرف راست عرش بالای آسمان هفتم، که علم هر ملایکه به آن منتهی می‌شود، اعمال خلایق از اولین و آخرین به آنجا منتهی می‌شود و ارواحی که بالا می‌روند به آنجا منتهی می‌شوند و کسی که مقیّد به قیود حدود باشد از آنجا فراتر نمی‌رود.
و لذا جبرئیل در آن مقام گفت: اگر یک سر انگشت نزدیک‌تر می‌رفتم می‌سوختم و آن درخت طوبی است و آن درخت نبوّت است، چنانچه بالای آن درخت ولایت است.
درباره «سدرةالمنتهی» هر چند در
قرآن مجید توضیحی نیامده، ولی در اخبار و روایات اسلامی توصیف‌های گوناگونی پیرامون آن آمده است این تعبیرات نشان می‌دهد که هرگز منظور درختی شبیه آنچه در
زمین می‌بینیم نبود، بلکه اشاره به سایبان عظیمی است در جوار قرب رحمت حق که فرشتگان بر برگ‌های آن
تسبیح می‌کنند و امت‌هائی از نیکان و پاکان در سایه آن قرار دارند.
در حدیثی از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است: "رایت علی کل ورقة من اوراقها ملکا قائما یسبح اللَّه تعالی"؛ من بر هر یک از برگ‌های آن فرشته‌ای دیدم که ایستاده بود و تسبیح
خداوند را می‌کرد.
در
حدیث دیگری از
امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: "انتهیت الی سدرة المنتهی، و اذا الورقة منها تظل امة من الامم"؛ من به سدرةالمنتهی رسیدم و دیدم در سایه هر برگی از آن امتی قرار گرفته‌اند!
این تعبیرات نشان می‌دهد که هرگز منظور درختی شبیه آنچه در زمین می‌بینیم نبوده، بلکه اشاره به سایبان عظیمی است در جوار قرب رحمت حق که فرشتگان بر برگ‌های آن تسبیح می‌کنند و امت‌هایی از نیکان و پاکان در سایه آن قرار دارند.
گفته شده مفاد
آیه آن است که جبرئیل نزد (سدرةالمنتهی) بود و آن شجره‌ای از سمت راست عرش الهی است و بالاتر از آسمان هفتم است که علم و احاطه هر فرشته‌ای به آن منتهی می‌شود و نیز منتهای عروج به سوی آسمان است و آنچه نازل می‌شود از مقام فوق آن و به منظور تشریف سدره آنرا نزد بهشت محل سکونت نموده و ظاهر بهشت
عالم قیامت است نه
برزخ و بهشت مثالی در برزخ.
عِنْدَ سِدْرَةِ‌الْمُنْتَهی نزدیک شجره سدرةالمنتهی و آن درختی است بر بالای آسمان هفتم در اصل عرش و شاخ و برک آن بر سر همه عالمیان است و علم ملائکه و سایر مخلوقات بدان منتهی می‌شود و از آن در نمی‌گذرد و آنچه ورای آن است جز خدا نداند و لهذا
حضرت امیرالمؤمنین علی فرمود که سلونی مادون العرش مرا از مادون عرش پرسید در معالم تنزیل آورده که آن حضرت را در آن شب عروجات روی نمود و ترقیات دست داد و در آن عروجات این رؤیة ثانیه او را حاصل شده نزدیک سدرةالمنتهی در کشاف مذکور است که سدرةالمنتهی درخت سدر است که آنرا نبق نیز گویند و آن در آسمان هفتم است از جانب راست که میوه آن مانند قله‌های کوه است و ورق آن به طریق گوش‌های فیل و جمیع انهار بهشت از زیر آن تابع‌اند و عظمت آن بر وجهی است که سوار سریع‌السیر در عرض هفتاد سال قطع مسافت آن نتواند کرد و انتهای آن به اعتبار آن است که آن منتهای جنت است یا منتهای ارواح شهدا از رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرویست که چون
شب معراج به سدره رسیدم جبرئیل مرا گفت این سدرةالمنتهی است هر کس از امت که بر نهج و طریقه تو مرده باشد به اینجا خواهد رسید پس حضرت فرمود که من نگاه کردم دیدم که چهار جوی از زیر آن بیرون می‌آید فذلک قوله و انهار من عسل مصفی یکی از آب و یکی از شیر و یکی از می و یکی از عسل و عظمت آن درخت بر وجهی بود که اگر سوار تندرو در سایه آن برفتی آخر نشدی و از مقاتل مرویست که یک برک آن همه دنیا را سایه کند و ثمره آن انواع حلی و حلل است و همه الوان میوه بر آن باشد و سوار سریع‌السیر صد سال از گرد ساق آن بیرون نرود و نزد مقاتل سدره و طوبی هر دو یکی‌ست.
در
تفسیر المیزان درباره سدرةالمنتهی چنین آمده است: و اما اینکه این درخت سدره چه درختی است؟ در کلام خدای تعالی چیزی که تفسیرش کرده باشد نیافتیم، و مثل این که بنای خدای تعالی در اینجا بر این است که به طور مبهم و با اشاره سخن بگوید. مؤید این معنا جمله: "اِذْ یَغْشَی السِّدْرَةَ ما یَغْشی" است، که در آن سخن از مستوری رفته است. در
روایات هم
تفسیر شده به درختی که فوق آسمان هفتم قرار دارد، و اعمال بندگان خدا تا آنجا بالا می‌رود.
اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «سدرةالمنتهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۶/۰۷. پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «سدرةالمنتهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۶/۰۷.
