سفرنامه خراسان و کرمان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سفرنامه خراسان و کرمان، تالیف
غلام حسین خان افضل الملک می‌باشد که درباره ی
سفر وی به
خراسان ،
کرمان ، وصف شهرها و دهات مابین راه می‌باشد. وی این سفرنامه را به
زبان فارسی و در یک جلد نگاشته است.
وی در سفرش از
تهران به
مشهد ، از اوصاف
دامغان که از کتاب مراصد الاطلاع؛ یعنی خلاصه
معجم البلدان یاقوت حموی که به وسیله ی صفی الدین خلاصه شده است، نام می‌برد و قسمتی از آن را نقل می‌کند. به علاوه از
آثار قدیمی دامغان بازدید کرده است و اطلاعات جامع و ذی قیمتی عرضه می‌دارد و نوشته‌های
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه را در کتاب
مرآت البلدان چندان مطمئن و درست نمی‌داند و آنها را نقل قول از دیگران می‌داند.
از
سبزوار و مردمش به خوبی یاد می‌کند، چون خود چندی در این شهر می‌زیسته و سمت نایب الحکومه ی این شهر را
داشته است، تحقیق کاملی در مورد
سید هادی علوی و بنی مختار دارد، و از علمای سبزوار به نیکی نام می‌برد که در متن سفرنامه آمده است.
نیشابور را نیز به خوبی توصیف نموده و محل شهر قدیمی آن را از اطلاعات دقیقی که
داشته و بازدیدی که از محل آن می‌کند،
آشکار می‌سازد که فوق العاده جالب است.
در مشهد مورد استقبال اهل علم و قلم قرار می‌گیرد. از شاهزاده سلطان حسین میرزای نیرالدوله به خوبی یاد می‌کند و اقدام او را در مورد ساختن جاده شریف آباد و عمران و آبادی صحن‌های حرم مطهر
امام رضا علیه‌السّلام کاری بزرگ و خردمندانه می‌داند. از
میرزا صادق خان ادیب الممالک و
میرزا کاظم خان صبوری ملک الشعرای
آستان قدس به خوبی تجلیل می‌نماید.
وی به
علت این که از اهل
علم بوده است، لذا بیشتر اوقات خود را با ادبا و فضلا می‌گذرانده و کمتر به مسائل سیاسی روز و اوضاع و احوال مردم پرداخته است. به دیدار علمای روحانی
مشهد رفته و هر یک را به نحوی که با او برخورد
داشته‌اند، در سطور سفرنامه اش معرفی می‌نماید.
مطالبی که درباره سفری که از مشهد به کرمان
درسال ۱۳۲۱ ه. ق صورت داده، حدود یک سال بعد از سفرنامه ی خراسان تحریر یافته است.
وی چون شاهزاده علی نقی میرزای رکن الدوله فرمانروای خراسان به
حکومت کرمان منصوب می‌شود، افضل الملک نیز که جزء ابواب جمعی دستگاه ایالتی بوده است، ناچار به محل حکومتی جدید فرا خوانده می‌شود، و تصمیم به
مسافرت کرمان از طریق
کویر لوت می‌نماید که تمام اجزاء مسافرتش را منزل به منزل یادداشت می‌کند.
پس از مقدمه‌ای از محقق، کتاب با دو بخش آغاز می‌گردد.
قسمت اول مربوط به سفر خراسان است که از
تهران به مشهد می‌رفته و مربوط به سال ۱۳۲۰ ه. ق است که در وصف شهرها و دهات مابین راه می‌باشد و در هر جا که رسیده و جنبه ی تاریخی و جغرافیایی
داشته است، شرحی راجع به آن نوشته است.
بخش دوم، سفرنامه مختص سفر وی از مشهد به کرمان، از راه جنوب خراسان می‌باشد که قسمتی از آن از
کویر می‌گذرد.
کتاب دارای سه فهرست می‌باشد. یک فهرست مطالب که در ابتدای کتاب چاپ شده و دو فهرست در پایان کتاب به ذکر اعلام جغرافیایی و نام‌های اشخاص پرداخته است.
این کتاب به اهتمام
قدرت الله روشنی زعفرانلو مورد تصحیح و مقابله با نسخ اصلی و خطی قرار گرفته است. وی مقدمه‌ای را در ابتدای کتاب ذکر نموده است.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
