سلیم بن قیس هلالی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوصادق سُلَیم بن قیس هلالی عامری کوفی (م حدود ۸۵ هـ)، از اکابر اصحاب و راویان
امام علی،
امام حسن،
امام حسین،
امام سجاد و
امام باقر (علیهم‌السّلام) و از اجلای محدثان
شیعه در
قرن اول هجری قمری بود. سلیم نخستین مؤلف
شیعه و از جمله نویسندگان نخستین در اسلام به شمار می‌رود و بیشترین شهرت او به خاطر کتاب او است.
ابوصادق سُلَیم بن قیس هلالی عامری کوفی، اهل
کوفه بود و در همان‌جا می‌زیست.
از خواص اصحاب امام علی، امام حسن، امام حسین، امام سجاد و امام باقر (علیهم‌السّلام)
و همچنین راوی
و از دوستان نزدیک و محبوب آن بزرگواران به شمار می‌آمد.
او در ۱۶ سالگی وارد
مدینه شده و در ابتدای ورود با حوادث دردناکی روبرو شد.
سلیم، دو سال قبل از
هجرت به دنیا آمده و در نتیجه، هنگام شهادت
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ۱۲ سال داشته است.
سلیم از بزرگان اصحاب مانند
سلمان،
ابوذر و
مقداد نیز روایت کرده است. کسانی چون
ابان بن ابی‌عیاش و
ابراهیم بن عمر یمانی از وی
روایت کرده‌اند.
سلیم، در پیشگاه
معصومین (علیهم‌السّلام) مورد وثوق بوده و از علوم سرشار آنان بهره مند شده است. او از قدمای علمای
اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) است و از بزرگان
اصحاب آنان محسوب شده و نزد آنان محبوبیت خاصی داشته است.
شیخ صدوق و
کلینی، از محدثان بزرگ به روایت‌های سلیم اعتماد کامل داشته و به آنها عمل کرده‌اند.
او را محدثی ثقه،
نخستین مؤلف شیعی
و از جمله نویسندگان نخستین در اسلام به شمار آورده‌اند.
سلیم بن قیس مشاهده کرد که امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) خانه‌نشین شده و
کتاب خدا را با رای و دلخواه خود
تفسیر و
تاویل کرده‌اند. از طرفی عموم مردم را از
نقل حدیث منع کرده و آنها را وادار کرده‌اند که فقط به قرائت کلمات
قرآن اکتفا کنند.
اولین اقدام سلیم ملازمت امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) بود که آن‌را در تمام حالات بر خود لازم دانست و خود را به منابع
وحی متصل نمود. سپس با اصحاب آن حضرت به خصوص سلمان و ابوذر و مقداد ارتباط خصوصی پیدا کرد.
سلیم بن قیس در سن ۲۵ سالگی به سفر
حج رفت و خطابه ابوذر را در کنار
خانه خدا شنید و آن را نوشت. سپس به مدینه بازگشت و در مدینه بود تا زمانی که ابوذر را در سال ۳۴ هجری به
ربذه تبعید کردند. او به عنوان
عیادت ابوذر به ربذه رفت و در آنجا مطالبی از ابوذر پرسید و جواب‌های او را در کتابش ثبت کرد.
سلیم بن قیس در ابتدای خلافت حضرت علی (علیه‌السّلام)، سلیم به سن ۳۷ سالگی رسیده بود و زمینه برای ثبت و ضبط حقایق برایش آماده تر بود، ولی برخی به جای قدردانی و استفاده از مقام والای
امامت و
عصمت، به خاطر منافع دنیوی بنای مخالفت با امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) را گذاشتند و مقدمات جنگ با آن حضرت را فراهم کردند.
در همه این قضایا سلیم در کنار آن حضرت بود و از اولیا و خواص اصحاب آن حضرت به شمار می‌آمد.
سلیم از فدائیان لشکر امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بود که معروف به
شرطة الخمیس بودند شرطة الخمیس عده زیادی از اصحاب امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) بودند که با خود عهد کرده بودند
شمشیر را به دست گرفته و هر چه مولایشان دستور داد بدون هیچ‌گونه سؤال و توضیح خواستن، آن‌را عمل نمایند و آن حضرت نیز
بهشت را برای آنان تضمین نماید.
او پس از پیروزی در
جنگ جمل همراه حضرت علی (علیه‌السّلام) وارد
بصره شد و خطبه آن حضرت را در شهر بصره و در خانه زیاد نوشت.
سلیم در
جنگ صفین نیز در لشگر امیرالمؤمنین علیه‌السّلام بود و با یک دست شمشیر و با دست دیگر قلم به دست گرفته بود و به دفاع از آن حضرت و ثبت وقایع می‌پرداخت.
در طول ایام
خلافت امیرالمؤمنین (علیه السلام)، سلیم خطبه‌های حضرت را ثبت نموده و در موارد مختلفی از کتابش آورده است.
بعد از شهادت آن حضرت در سال ۴۰ هجری، سلیم از اصحاب امام حسن (علیه‌السّلام) و بعد از شهادت آن حضرت در سال ۵۰ هجری در شمار اصحاب امام حسین (علیه‌السّلام) در آمد پس از شهادت آن حضرت نیز در شمار اصحاب امام زین‌العابدین (علیه‌السّلام) قرار گرفت.
سلیم صاحب کتاب اسرار آل محمد یا
کتاب سلیم بن قیس است که کتابی مشهور بوده و شهرت سلیم نیز بیشتر به خاطر همین کتاب اوست، زیرا این کتاب اولین کتابی است که بعد از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تالیف شده و به دست ما رسیده است.
زمانی که
حجاج بن یوسف ثقفی به اتهام دوستی سلیم با امام علی (علیه‌السّلام)، قصد کشتن وی را نمود، به ابان بن ابی‌عیاش پناه برد
و هنگام فرا رسیدن مرگ خود، حدود ۸۵ هـ
مجموعه نوشته‌های خود را به وی سپرد، از این‌روست که تنها ابان بن ابی‌عیاش از وی این کتاب را روایت کرده است.
از این کتاب به اصل سلیم نیز تعبیر شده است.
کتاب سلیم برابر برخی روایات، به تایید امام سجاد و امام صادق (علیهما‌السّلام) رسیده است، هرچند وجود اخبار و روایات به دور از باورهای شیعی در کتاب موجود که البته در واقعیت و انتساب آن به سلیم گفت‌و‌گوهایی است، پذیرش آن‌را با تردید مواجه می‌سازد.
سلیم در زمان حجاج بن یوسف در سال ۷۵ هجری متواری شد و از شهری به شهر دیگر فرار می‌کرد تا خود را از
ستم او حفظ کند و سرانجام در سرزمین
فارس به شهر بزرگی به نام «نوبند جان» در نزدیکی
شیراز رسید.
سلیم در آنجا اقامت گزید و پس از تربیت نوجوانی به نام ابان بن ابی‌عیاش کتاب خود را به او سپرد و در سال ۷۶ هجری، در سن ۷۸ سالگی، پس از عمری خدمت در راه محمد و
آل محمد (علیهم‌السّلام) به سوی معشوق و معبود خویش پر کشید.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۳۸۳، برگرفته از مقاله «سُلَیم بن قیس هلالی».
• نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
