• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خبر متواتر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف







طبرسی در مجمع‌البیان از قول ابوعلی فارسی نوشته است: «متواتر این است كه خبر ی به دنبال خبر دیگر بیاید و همین‌طور كتابی به دنبال كتابی دیگر و بین آن‌ها فاصله زیادی نباشد.»
[۱] طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان، ج۷، ص۱۷۱ ـ جوامع الجامع، ج۳، ص۷۳.

علمای اصول نیز از معنای تواتر بحث كرده‌اند.

۱.۱ - تعریف علامه سید محمد مجاهد


علامه سید محمد مجاهد ( در مقاتیح الاصول نوشته است: به گفته علامه حلی در نهایه‌الاصول، تواتر در لغت به معنای آمدن یكی پس از دیگری با فاصله است؛ چنان كه خداوند متعال فرمود: «ثم ارسلنا رسلنا تترا ...»
[۲] مؤمنون/۴۴.
؛ یعنی رسولی پس از رسولی فرستادیم، كه بین آن‌ها فاصله بوده است.
در اصطلاح علما نیز تواتر عبارت از توارد أخبار به گوش و خبر بعد از خبر است، البته به شرط تعدد و تكثر أخبار، به اندازه‌ای كه به گفتار آنان قطع پیدا شود. سید عمید‌الدین (متوفای ۷۵۴ ه‍ .ق) نیز در شرح كتاب اصولی خود به نام منیه تعریف علامه حلی در نهایه ‌را آورده است.
[۳] مجاهد، سید محمد؛ مفاتیح الاصول، ص۴۲۸.


۱.۲ - تعریف فاضل جواد


فاضل جواد (زنده در ۱۰۴۴ ه‍ .ق.) در غایه المأمول نیز می‌نویسد: «تواتر در لغت، در پی آمدن اشیا، یكی پس از دیگری با مهلت و فترت و تتابع بین آن‌ها است. و فاضل مقداد (متوفای ۸۲۶ ه‍ .ق.) نیز بر همین عقیده است.
[۴] مجاهد، سید محمد؛ مفاتیح الاصول، ص۴۲۹ ـ ر.ك: فخر رازی، محمد بن عمر؛ المحصول، ج۲، ص۱۰۸ ـ حكیم، محمد تقی؛ الاصول العامه للفقه المقارن، ص۱۸۸.


۱.۳ - تعریف شیخ حسن عاملی


شیخ حسن عاملی نگارنده معالم الدین در بیان معنای اصطلاحی خبر متواتر می‌نویسد: « ... فالمتواتر هو خبر جماعه یفید بنفسه العلم بصدقه و لاریب فی امكانه و وقوعه.»
[۵] عاملی، حسن؛ معالم الاصول، ص۱۸۳.


۱.۴ - تعریف شیخ بهایی


شیخ بهایی در الوجیزه نوشته: «فان بلغت سلاسله فی كل طبقه حدّاً یؤمن معه تواطئهم علی الكذب فمتواتر.» (اگر افراد و سلسله خبر در هر طبقه‌ای به اندازه‌ای برسد، كه از توافق آنان بر دروغ، ایمن شود، چنین خبری متواتر است.)
وی، در جای دیگری خبر متواتر را چنین تعریف می‌كند: «إنه خبر جماعه یفید بنفسه القطع بصدقه.»
[۶] صدر، حسن؛ نهایه الدرایه، ص۹۸.
(متواتر خبر گروهی است، كه به خودی خود، قطع به درستی آن حاصل می‌شود.)
فاضل جواد (زنده در۱۰۴۴ ه‍ .ق.) نیز در كتاب غایه المأمول تعریف استاد خویش، یعنی شیخ بهایی را می‌پسندد، و محقق قمی (متوفای ۱۲۳۲ ه‍.ق،) نیز در قوانین الاصول همین رأی را می‌پذیرد.
[۷] قمّی، میرزا ابولقاسم؛ قوانین الاصول، ج۱، ص۴۲۰.


۱.۵ - تعریف دیگر


بعضی دیگر در تعریف خبر متواتر چنین آورده‌اند: «انه خبر جماعه یؤمن تواطئهم علی الكذب عاده و ان كان للوازم الخبر دخلٌ فی إفاده تلك الكثره، العلم.»
[۸] قمّی، میرزا ابولقاسم؛ قوانین الاصول، ج۱، ص۴۲۱.
(متواتر، خبر گروهی است، كه به طور معمول تواطی و توافق آنان بر دروغ بعید است؛ گرچه در این كه كثرت مفید علم باشد، لوازم خبر نیز دخالت دارد.)



خبر متواتر دارای شرایطی است:
۱. عدد خبردهندگان به اندازه‌ای باشد، كه توافق آن‌ها بر دروغ امكان نداشته باشد.
۲. تمام طبقات خبر دهندگان از اوّل سند تا آخر سند به حدی باشند، كه عدد تواتر محقق شود.
۳. خبر آن‌ها از روی حسّ باشد؛ نه آن كه از روی حدس، خبری را بیان كنند.
[۹] حلی، حسن بن یوسف؛ مبادئ الوصول الی علم الاصول، ص۲۰۰ ـ علامه، سید محمد؛ ضیاء الدرایه، ص۵۰ ـ صدر، محمد باقر؛ بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۳۲۸ ـ جزری، مبارك بن محمد؛ جامع الاصول، ج۱، ص۶۶ ـ قمی، میرزا ابولقاسم؛ قوانین الاصول، ج۱، ص۴۲۲ ـ عاملی، حسن؛ معالم الاصول، ص۱۸۶ ـ مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه، ‌ج۱، ص ۱۰۵.




آیا در توااتر عدد خاصی شرط است یا نه؟
برای توضیح مقاله عدد تواتر مطالعه شود.



تواتر سه قسم دارد:
۱. تواتر لفظی
۲. تواتر معنوی
۳. تواتر اجمالی



 
۱. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان، ج۷، ص۱۷۱ ـ جوامع الجامع، ج۳، ص۷۳.
۲. مؤمنون/۴۴.
۳. مجاهد، سید محمد؛ مفاتیح الاصول، ص۴۲۸.
۴. مجاهد، سید محمد؛ مفاتیح الاصول، ص۴۲۹ ـ ر.ك: فخر رازی، محمد بن عمر؛ المحصول، ج۲، ص۱۰۸ ـ حكیم، محمد تقی؛ الاصول العامه للفقه المقارن، ص۱۸۸.
۵. عاملی، حسن؛ معالم الاصول، ص۱۸۳.
۶. صدر، حسن؛ نهایه الدرایه، ص۹۸.
۷. قمّی، میرزا ابولقاسم؛ قوانین الاصول، ج۱، ص۴۲۰.
۸. قمّی، میرزا ابولقاسم؛ قوانین الاصول، ج۱، ص۴۲۱.
۹. حلی، حسن بن یوسف؛ مبادئ الوصول الی علم الاصول، ص۲۰۰ ـ علامه، سید محمد؛ ضیاء الدرایه، ص۵۰ ـ صدر، محمد باقر؛ بحوث فی علم الاصول، ج۴، ص۳۲۸ ـ جزری، مبارك بن محمد؛ جامع الاصول، ج۱، ص۶۶ ـ قمی، میرزا ابولقاسم؛ قوانین الاصول، ج۱، ص۴۲۲ ـ عاملی، حسن؛ معالم الاصول، ص۱۸۶ ـ مامقانی، عبدالله؛ مقباس الهدایه، ‌ج۱، ص ۱۰۵.

سایت اندیشه قم    




جعبه ابزار