سوره حمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این
سوره، در «
مکه» نازل شده و داراى ۷
آیه است.
۱- ام الكتاب، ام القرآن
۲- فاتحة الكتاب، فاتحة القرآن
۳-
السبع المثانى
۴- الشفاء، الشافية
۵- الاساس
۶- الصلاة
۷- الكافية، الوافية
۸- المناجاة، التفويض
۹- الكنز
۱۰- النور
۱۱- تعليم المسالة، السؤ ال
۱۲- الحمد الاءولى، الحمد القصرى
۱۳- الحمد، الدعاء، الشكر
در برخى از
روایات اهل بیت (عليهم السلام ) با تاءكيدى ويژه، به تلاوت سوره حمد ترغيب شده است. سر تاءكيد فراوان
روایات بر تلاوت اين سوره، از مباحثى كه تاكنون درباره اهميت و اسرار نامگذارى آن بيان شد روشن مى شود. برخى از اين روايات به قرار زير است
:
۱
پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله و سلم پس از تبيين فضايل اين سوره و اجر فراوان تلاوت و استماع آن مى فرمايد: فليستكثر احدكم من هذا الخير المعرض لكم ؛ فانه غنيمة. لا يذهبن اءوانه فيبقى فى قلوبكم الحسرة
۲ نيز آن حضرت مى فرمايد: كسى كه سوره فاتحة الكتاب را تلاوت كند، خداى سبحان ثواب تلاوت هه
آیات نازله از آسمان را بدو خواهد داد: من قراء فاتحة الكتاب اءعطاه الله بعد كل آية نزل من السماء ثواب تلاوتها
۳ در برخى
احادیث ثواب تلاوت سوره حمد معادل ثواب تلاوت دو سوم
قرآن و
انفاق به همه
مومنان ذكر شده است ؛ مانند اءيما مسلم قراء فاتحة الكتاب اءعطى من الاءجر كاءنما قراء ثلثى القرآن و اءعطى من الاجر كانما تصدق على كل مؤمن و مؤمنة
هفت آیه اى که در این سوره وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمى است:
۱ ـ «بِسْمِ اللّهِ» سر آغازى است براى هر کار، و استمداد از ذات پاک
خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما مى آموزد.
۲ ـ «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ» درسى است از باز گشت همه
نعمت ها و تربیت همه موجودات به «اللّه»، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه مى گیرد.
۳ ـ «الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» این نکته را بازگو مى کند که اساس خلقت، تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلى نظام تربیتى جهان را همین اصل تشکیل مى دهد.
۴ ـ «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» توجهى است به
معاد، و سراى پاداش اعمال، و
حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.
۵ ـ «إِیّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیّاکَ نَسْتَعینُ»،
توحید در عبادت و
توحید در نقطه اتکاء انسان ها را بیان مى کند.
۶ ـ «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ» بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهى است به این حقیقت که هدایت ها همه از سوى او است!
۷ ـ سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنى است از «
صراط مستقیم» راه کسانى است که مشمول
نعمت هاى او شده اند، و از
راه مغضوبین و گمراهان جدا است «صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضّالِّینَ».
مكى يا مدنى بودن سوره مباركه حمد، مورد اختلاف است ؛ بيشتر مفسران بر آنند كه در
مکه نازل شده است.
برخى نيز آن را مدنى مى دانند
و بعضى نيز قائلند كه
خدای سبحان براى تشريف اين
سوره و تاءكيد بر اهميت آن، دوبار ( يك بار در مكه و بار ديگر در مدينه ) آن را فرو فرستاده است.
اختلاف درباره مكى يا مدنى بودن سوره حمد ثمره تفسيرى ندارد؛ زيرا مشتمل بر
آیه اى نيست كه معنايش به اختلاف نزول، مختلف و متفاوت شود، ليكن براى مكى بودن آن، دلايل چندى بيان داشته اند:
۱-
خدای سبحان در سوره مباركه حجر به
پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمايد: و لقد اتيناك
سبعا من
المثانى و القران العظيم
با توجه به اين كه سوره مباركه حجر از
سوره های مکی است و مراد از (
سبعا من
المثانى ) در آن، به شهادت
روایات معصومین (عليهم السلام ) سوره حمد است
و از طرفى اعطاى
السبع المثانى به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم با لفظ ماضى (اتيناك ) بيان شده است، پس سوره حمد نيز مكى است و قبل از
سوره حجر نازل شده است.
۲- در
روایات فریقین آمده است كه قوام
نماز به سوره مباركه فاتحة الكتاب است: لا صلاة الا بفاتحة الكتاب
و نماز، پيش از هجرت در مكه تشريع شده است. استاد علامه طباطبايى (قدس سره ) مى فرمايد:
گرچه
نماز با هيئت و ويژگيهاى كنونى آن در شب
معراج تشريع شد، اما از
آیات فراوانى در
سوره های مکی از جمله
آیه كريمه ارايت الذى ينهىَ عبدا اذا صلى
بر مى آيد كه در اوايل
بعثت نيز اصل
نماز، دست كم به صورت
سجده و تلاوت بخشى از
قرآن، تشريع شده بود.
۳ در برخى از
تفاسیر اهل سنت براى اثبات مكى بودن سوره مباركه حمد به رواياتى از
حضرت امیرالمؤ منین (عليه السلام )، استناد شده است ؛ مانند: نزلت فاتحة الكتاب بمكة من كنز تحت العرش
در جوامع روايى شيعى نيز حديثى به اين صورت از آن حضرت (عليه السلام ) نقل شده است: فاءول ما نزل عليه بمكة فاتحة الكتاب...
. همچنين حضرت امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد: فاءول ما نزل على رسول الله بمكة بعد اءن نبى ء الحمد
منبع:
آیة الله جوادی آملی،تفسیر تسنیم،ج۱.
