شبهه مصداقی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شک در
مصداق بودن فردی برای یک
مفهوم را شُبهه مصداقی گویند. از عنوان یاد شده در
اصول فقه، بحث
عام و
خاص سخن گفتهاند.
شبهه مصداقی، مقابل
شبهه مفهومی و مورد آن جایی است که نسبت به دخول فردی از افراد عام تحت عنوان خاص - به دلیل
اجمال در آن فرد و نه در مفهوم
خاص- شک داشته باشیم، مانند اینکه
شارع مقدس فرموده است: هر
آبی پاک است، مگر آنکه به
نجاست تغییر کند. حال اگر تغییر آبی به نجاست
مشکوک باشد، معلوم نیست که آیا این فرد متصف به عنوان خاص (آب تغییر یافته) شده و در نتیجه از
حکم عام (پاکی) خارج گشته یا به آن متصف نشده و در نتیجه
محکوم به حکم عام است؟
آیا
تمسک به عام در شبهه مصداقی- به معنای جریان حکم عام در
فرد مشکوک-
صحیح است یا نه؟
خاص دو گونه است:
خاصِ لفظی که لفظ بر آن دلالت دارد.
خاص لفظی یا
متّصل به عام است و یا
منفصل و جدا از آن. اجمال در هر یک از آن دو نیز یا بین
اقل و
اکثر است و یا بین دو
متباین.
تمسک به عام در شبهه مصداقی در
مخصّص لفظی، به تصریح بسیاری صحیح نیست؛ خواه
شبهه میان اقل و اکثر باشد یا دو متباین و خواه متّصل باشد یا منفصل.
خاص لُبّی که غیر لفظ بر آن دلالت میکند، مانند
اجماع و
دلیل عقل.
لیکن در مخصّص
لبّی، گروهی تمسّک به عام در شبهه مصداقی را صحیح دانستهاند. البته برخی میان مخصّص
لبّی ای که
متکلّم در مقام بیان مقصود خود میتواند بر آن
تکیه کند، مثل موردی که عقلیِ بدیهی است و مخصّص
لبّی ای که این گونه نیست، تفصیل داده و در صورت نخست تمسک به عام در شبهه مصداقی را صحیح ندانستهاند. برخی این تفصیل را نپسندیده و تفصیل دیگری دادهاند که در این مختصر نمیگنجد.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۶۱۶-۶۱۷.
