شبهه مفهومی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شبهه مفهومى یکی از اصطلاحات
اصول ی به معنای
ابهام و
تردید در
مفهوم یک لفظ می باشد
شبهه مفهومى ابهام و تردید در مفهوم یک لفظ را می گویند و در مقابل
شبهه مصداقى می باشدکه عبارت است از
شک و
تردید در مفهوم لفظى به لحاظ شمول و عدم شمول آن،
مانند آنکه
شک کنیم معناى لفظ «
صعید» در آیه
تیمم،
آیا خصوص
خاک است یا آنچه از
زمین به شمار مى رود؛ اعم از خاک، سنگ،
معدن و مانند آن. از عنوان یاد شده در
اصول فقه، بحث
عام و خاص سخن گفته اند.
اصولیان در
عام و
خاص بحثى مطرح کرده اند که چنانچه
خاص به لحاظ مفهوم
مجمل باشد آیا اجمال آن به
عام نیز سرایت مى کند و در نتیجه تمسک به
اصل عموم براى داخل کردن فرد مشکوک در حکم عام صحیح نیست یا سرایت نمى کند و با تمسک به اصل عموم، فرد مشکوک محکوم به حکم عام خواهد بود؟
شبهه مفهومى یا میان
اقل و
اکثر است و یا میان متباینین و در هر دو صورت، خاص یا متصل است یا منفصل. بنابر این، چهار صورت پیدا مى کند.
چنانچه خاص متصل باشد؛ خواه دوران بین اقل و اکثر باشد یا متباینین، اجمال خاص به عام سرایت مى کند و در نتیجه تمسک به عموم براى داخل کردن فرد مشکوک در
حکم آن
صحیح نیست؛ اقل و اکثر، مانند آنکه گفته شود
آب کر پاک است، مگر آنکه اوصاف آن تغییر کرده باشد و در مفهوم تغییر
شک کنیم که مراد، تغییر حسّى است یا اعم از آن و تقدیرى، و
متباینین، مانند آنکه گفته شود:
حسن ظن داشته باشید مگر به زید و زید مردد میان دو نفر باشد.
همچنین است اگر خاص، منفصل و شبهه بین
متباینین باشد. لیکن اگر خاص، منفصل و شبهه بین
اقل و
اکثر باشد، اجمال خاص به عام
سرایت نمى کند و عمل به حکم عام در فرد مشکوک (اکثر)
صحیح است.
برخى در خاص متصل، بین خاصى که با ادوات
استثنا بیان شده، مانند «اکرم العلماء الّا الفسّاق» و بدون آن، از قبیل «اکرم العلماء العدول» تفصیل داده و گفته اند: در صورت نخست اجمال خاص به عام
سرایت نمى کند، اما در صورت دوم سرایت مى کند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴،ص ۶۱۸-۶۱۷
