• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شبهه مفهومی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



شبهه مفهومى‏ یکی از اصطلاحات اصول ی به معنای ابهام و تردید در مفهوم یک لفظ می باشد





شبهه مفهومى ابهام و تردید در مفهوم‏ یک لفظ را می گویند و در مقابل شبهه مصداقی می باشدکه عبارت است از شک و تردید در مفهوم لفظى به لحاظ شمول و عدم شمول آن،

۱.۱ - مثال برای شبهه مفهومی


مانند آنکه شک کنیم معناى لفظ «صعید» در آیه تیمم، آیا خصوص خاک است یا آنچه از زمین به شمار مى‏ رود؛ اعم از خاک، سنگ، معدن و مانند آن. از عنوان یاد شده در اصول فقه، بحث عام و خاص سخن گفته ‏اند.



اصولیان در عام و خاص بحثى مطرح کرده‏ اند که چنانچه خاص به لحاظ مفهوم مجمل باشد آیا اجمال آن به عام نیز سرایت مى‏ کند و در نتیجه تمسک به اصل عموم براى داخل کردن فرد مشکوک در حکم عام صحیح نیست یا سرایت نمى ‏کند و با تمسک به اصل عموم، فرد مشکوک محکوم به حکم عام خواهد بود؟

۲.۱ - اقسام شبهه مفهومی


شبهه مفهومى یا میان اقل و اکثر است و یا میان متباینین و در هر دو صورت، خاص یا متصل است یا منفصل. بنابر این، چهار صورت پیدا مى‏ کند.
چنانچه خاص متصل باشد؛ خواه دوران بین اقل و اکثر باشد یا متباینین، اجمال خاص به عام سرایت مى‏ کند و در نتیجه تمسک به عموم براى داخل کردن فرد مشکوک در حکم آن صحیح نیست؛ اقل و اکثر، مانند آنکه گفته شود آب کر پاک است، مگر آنکه اوصاف آن تغییر کرده باشد و در مفهوم تغییر شک کنیم که مراد، تغییر حسّى است یا اعم از آن و تقدیرى، و متباینین، مانند آنکه گفته شود: حسن ظن داشته باشید مگر به زید و زید مردد میان دو نفر باشد.
همچنین است اگر خاص، منفصل و شبهه بین متباینین باشد. لیکن اگر خاص، منفصل و شبهه بین اقل و اکثر باشد، اجمال خاص به عام سرایت نمى‏ کند و عمل به حکم عام در فرد مشکوک (اکثر) صحیح است.
[۵] أجود التقریرات ج۲،ص۳۱۳
[۶] عنایة الأصول ج۲،ص۲۵۹-۲۶۱

برخى در خاص متصل، بین خاصى که با ادوات استثنا بیان شده، مانند «اکرم العلماء الّا الفسّاق» و بدون آن، از قبیل «اکرم العلماء العدول» تفصیل داده و گفته‏ اند: در صورت نخست اجمال خاص به عام سرایت نمى‏ کند، اما در صورت دوم سرایت مى‏ کند.
[۸] أصول الإستنباط،ص۱۳۹-۱۴۱.




 
۱. نساء/سوره۴،آیه۴۳    
۲. مائده/سوره۵،آیه۶    
۳. کفایة الأصول،ص ۲۲۰.    
۴. أصول الفقه ج۱،ص۱۳۶-۱۳۸.    
۵. أجود التقریرات ج۲،ص۳۱۳
۶. عنایة الأصول ج۲،ص۲۵۹-۲۶۱
۷. تهذیب الأصول(امام خمینی)ج۲،ص۱۴-۱۶.    
۸. أصول الإستنباط،ص۱۳۹-۱۴۱.




فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴،ص ۶۱۸-۶۱۷    



جعبه ابزار