شرح الأربعین حدیثا (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«شرح الاربعین حدیثا»، به
زبان عربی ، نوشته صدر الدین قونوی، در موضوع
عرفان عملی و نظری است.
کتاب، بر خلاف آنچه از نامش پیداست، تنها به شرح ۲۹
حدیث پرداخته است (شاید مؤلف امکان اتمام نیافته است).
ما در این کتاب، در شرح
احادیث ، با نوعی ویژه از فعالیت عقلانی و فکری آشنا می‌شویم که می‌توان آن را تاویل یا تفسیر عرفانی نامید. قونوی، خود در مقدمه، یادآور شده است که وی روش متقدمین اهل فضل را دنبال ننموده و به معانی ظاهری و یا به عبارات و الفاظ احادیث نپرداخته است، چرا که در این امور، فضیلت و فایده ی چندانی نیست. مهم، شناخت مقصود
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و بیان حکمت‌ها و اسراری است که کلام نبوی در خود نهفته دارد و اصول
شریعت از
کتاب و
سنت نیز آن را تایید و عقول روشن و سلیم و فطرت‌های مستقیم هم بر صحت آن گواهی می‌دهند.
در این کتاب، درباره طهارت و اسرار آن، سر تکبیر در صعود و تسبیح در هبوط، روح داشتن تمامی صورت‌ها،
حروف و ارواح آنها، معنی توبه، تمثل عوالم، زمان سحر و
حقیقت آن، راز دست کشیدن به صورت بعد از
دعا ، صفات مذمومه، اعمال و رفتار دنیوی، مسافت ما بین آسمان‌ها و
زمین ، رفعت انبیا، بعضی از اسرار
نماز و
وضو و
صبر و
صدقه و متابعت از قرآن، ترکیب
انسان از روح و جسم و نفس، معنی یمین و شمال و سر آن دو، سر تحریم
ربا ، اسماء حسنی و اسم اعظم، تاثیر دعا با تحقق قضا و قدر، سر حرمت
زنا و حدود شرعیه، رحم و اسرار آن، اسرار تجلی رب برای نبی، اثر
کفاره ، سر عدم تمثل شیطان به صورت نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و تعبیر رؤیت نبی در خواب، اشاره به اسرار مناجات، سر قرائت فاتحة الکتاب، جهت ارتباط هر موجود با حق، راز رو نمودن نبی به اشخاص با تمام وجودش، زمان، خلقت آدم بر صورت حضرت حق، نفحات الهی، بحث شده است.
قونوی، در این کتاب، ضمن بیان اسرار بعضی از احکام عبادی، مانند طهارت و
نماز و وضو به سر دو حکم دیگر پرداخته که از جهات گوناگون قابل ملاحظه است و با بررسی آن نوع تفکر و اندیشه عرفانی قونوی به خوبی هویدا می‌شود. به نظر قونوی، در
احکام شرعی ، اسراری فراتر از حفظ
مصلحت یا دفع مفسده وجود دارد که درک آنها، ورای عقول و
دلایل عقلی بوده و فقط قلوب صافی و صیقل شده می‌توانند بعضی از حقایق آنها را دریابند.
تاویل در
آیات احکام ، به معنای برگرداندن به حقایق اولیه و کشف اسرار مزبور است و عالم به تاویل، همان گونه که می‌دانیم، جز حق متعال و راسخون در علم نیستند.
اکنون برای روشن شدن مطلب به سر حکم ربا و زنا که در کتاب به آن اشاره شده می‌پردازیم تا تاویل نویسنده در پاره‌ای از
احکام به روشنی معلوم گردد. حدیثی را که قونوی برای بیان سر تحریم ربا به آن استناد نموده حدیث مشهور نبوی است که می‌فرماید: «طلا با طلا، نقره با نقره، گندم با گندم، جو با جو، خرما با خرما، نمک با نمک، در حالی که یک اندازه و مثل هم هستند، باید معاوضه شوند، پس اگر کسی افزود و یا افزون طلبید، ربا مرتکب شده و گیرنده و دهنده (در گناه) مساوی‌اند».
به عقیده قونوی، در ربای معاملی، سر حرمت، مساوی دانستن وصف و ماهیت یا جوهر و عرض در اعیان است که غیر صحیح و ظلم محض است و در ربای قرضی، در واقع مقترض، شی ء غیر موجود و غیر مملوک؛ یعنی بخشی از
زمان را فروخته و در عوض مال یا عینی را دریافت نموده است. در این دیدگاه، احکام
شرع با احکام وجودی آمیخه شده و نوعی اصیل از سر احکام ارائه شده است که ویژه فیلسوفان الهی و عرفای محقق می‌باشد.
قونوی، ضمن تفسیر حدیثی از
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در مورد زنا، راز غیرت ورزیدن خدا را نسبت به زنای بنده، فقط خود فعل محرم نمی‌داند، بلکه موجب آن را تلبس به صفت مشارکت با مقام ربوبیت می‌خواند، چرا که
اطلاق در تصرف و هر کاری را بدون هیچ مانع و رادعی انجام دادن، از صفات ربوبیت است و قید و بند داشتن و ممنوعیت و محجوریت از خصایص
انسان و در مفهوم وسیع از خصایص ممکنات است. فقط ذات باری تعالی فاعل «ما یرید» بوده و برای اراده و فعل او هیچ مانع و رادعی نیست و اگر کسی حدود را شکست و بر وفق میل خود به هر گونه که خواست در اشیاء و اشخاص تصرف نمود، بدون
شک سلوک چنین فردی، نوعی ادعای خدایی و ربوبیت است.
کتاب، توسط حسن کامل ییلماز، تصحیح و تحقیق شده است. وی، در مقدمه، از زندگی مؤلف و کتاب مورد بحث و نسخ مورد استفاده خویش در امر تحقیق، سخن گفته و در پاورقی‌ها، به ذکر اختلاف نسخ و منابع
آیات و
روایات پرداخته است.
فهرست مطالب کتاب، در آغاز و «فهرست اسماء و اماکن و کتب و غیر آن» و «فهرست اصطلاحات
صوفیه » در پایان ذکر شده است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
