• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شرح ‌دعای‌ صباح (آقانجفی‌ قوچانی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کتاب حاضر، شرح ‌ دعای‌ صباح تالیف آیت‌الله حاج سید حسن حسینی خراسانی قوچانی مشهور به [[آقا نجفی قوچانی] عالم ربانی فقیه اصولی، از اعاظم فقهای قرن حاضر و از شاگردان مبرز مرحوم آخوند ملا محمد کاظم خراسانی ، در سال ۱۲۹۵ هجری قمری در خسرویه از توابع قوچان متولد شده و در سال ۱۳۲۷ ه ق در نجف اشرف این شرح را کتابت نموده اند.


محققان و شارحان این دعای شریف درباره سند و ماثور بودن آن، تحقیقات و بررسی‌هایی به عمل آورده‌اند، از جمله محدث قمی قدس سره در صفحه ۱۲۶ کلیات مفاتیح الجنان نقل می‌کند:
[۱] مفاتیح الجنان، محدث قمی، ص۱۲۶.
«در کتاب صلاة ، مرحوم مجلسی می‌نویسد: این دعا از ادعیه مشهوره است و من در کتب معتبره آن را نیافتم مگر در مصباح سید بن باقی رضوان الله علیه» و نیز فرموده: «مشهور، خواندن این دعا است بعد از فریضه صبح و سید بن باقی روایت کرده آن را بعد از نافله صبح و به هر کدام عمل شود، خوب است».

این شرح از امتیازات زیادی برخوردار است زیرا که نویسنده ی آن حکیم متاله و عالم ربانی و ادیب خوش قریحه، در هر فرازی از فرازهای دعای شریف صباح با باریک بینی خاصی نکته‌های ذوقی و عرفانی و بلاغی و ادبی را مورد دقت و بررسی قرار داده و به جرات می‌توان گفت در نوع خود بی نظیر است. اگر چه پاره‌ای از شروح همانند شرح فیلسوف معروف حاج ملا هادی سبزواری مشتمل بر نکات فلسفی و عرفانی است و یا بعضی از شروح منظوم، حکایت از ذوق سرشار نویسنده دارد، اما شرح حاضر با استفاده از آیات قرآنی و روایات اهل بیت علیهم‌السّلام و اشعار شعرای عارف و ذوق عرفانی و اصطلاحات بلاغی و حتی نکته‌های ادبی نحوی و صرفی، برای خواننده از هر طبقه‌ای که باشد، جاذبه ی خاص خود را دارد.مؤلف بزرگوار آنجا که لازم دیده است، در ذیل فرازی پس از توضیح بعضی از واژه‌ها و نکته‌ها، ابتدا به بیان مفهوم ظاهر عبارت پرداخته سپس تحت عنوان «بطن» به آنچه در ورای ظاهر عبارت، برای یک محقق سودمند است می‌پردازد و آنگاه با عنوان «بطن البطن» برای اهل ذوق . البته در مواردی . مطلب را اوج می‌دهد چنانکه گویی در محضر مولی الموحدین، امام العارفین علی علیه‌السّلام نشسته و در حال نیایش ، او را و اوجگیری و تقرب او را به ملکوت اعلا و عروج معنوی او را، به چشم دل و معرفت روحی می‌نگرد و مشاهدات خود را در قالب عبارات به تصویر می‌کشد. شاید بالاترین و مهم‌ترین امتیاز این شرح همین باشد که خواننده را به عمق دریای نیایش می‌برد و هر خواننده‌ای را با هر گرایش و تخصص علمی که دارد، با دست پر از مرواریدهای معنوی برمی گرداند، البته توفیق نیایش و فراهم آمدن حال دعا امری است الهی و به دست اوست.

علامه فقید حاج آقا بزرگ تهرانی در کتاب ارزشمند « الذریعة »، جلد ۱۳، صفحه ی ۲۵۶ . ۲۵۲ از شروح فارسی و عربی به صورت منظوم و منثور، ۲۳ مورد را نام می‌برد:
[۲] الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۱۳، ص۲۵۲.    
[۳] الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۱۳، ص۲۵۶.    

۱ . شرح منظوم فارسی از ملا ابو الوفاء به نام « مفتاح الفلاح و مصباح النجاح » که برای نواب افراسیاب بیک، تالیف کرده است.
۲ . شرح منظوم فارسی از ملا احمد بن سیف الدین استرآبادی ؛ متاسفانه بیش از این درباره این شرح و نام آن چیزی ننوشته‌اند، قابل ذکر است که صاحب الذریعة، احتمال می‌دهد که شارح، نواده ملا محمد جعفر شریعتمدار استرآبادی باشد.
۳ . شرح دعای صباح از احمد بن محمد معروف به نشانچی زاده، متوفای ۹۸۶ ه ق.
[۴] کشف الظنون، جلد ۱، ص۴۳۱.

۴ . شرح دعای صباح از شیخ اسماعیل بن حسن بن محمد علی آل عبد الجبار قطیفی، شارح احتجاجات ، متوفای ۱۳۲۸ ه ق.
۵ . « مفتاح الفلاح فی شرح دعاء الصباح »، از ملا اسماعیل بن محمد حسین بن محمد رضا بن علاء الدین محمد مازندرانی اصفهانی خواجویی، متوفای ۱۱۷۳ هجری که نزدیک به ۳۰۰۰ شعر است که در حاشیه زاد المعاد به چاپ رسیده است و با عبارت: «اللهم یا من اذهب اللیل مظلما...» آغاز شده است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه حسینیه تستریه نجف و نسخه دیگر در کتابخانه امام امیرالمؤمنین علیه‌السّلام موجود است.
۶ . شرح دعای صباح از امیر محمد اشرف ، مؤلف فضائل السادات، به فارسی که با این عبارت آغاز می‌شود: « «اللهم یا من دلع» در بعضی نسخ «اللهم یا من دلع» واقع شده، و اللهم در اصل یا الله بوده...» . این شرح در نزد نوه دختری مؤلف، سید جعفر میردامادی در اصفهان موجود است.
۷ . شرح دعای صباح از ملا اصغر بن محمد بن جمال قمی که در حدود سال ۱۱۱۵ در اصفهان تالیف و حاشیه‌ای نیز بر آن نوشته است که مصحح آن را در کتابخانه شیخ مشکور جولاوی در نجف دیده است.
۸ . شرح دعای صباح از میرزا جعفر بن حسین علی لواسانی مشهور به حکیم الهی، مقیم تهران ، متوفای سال ۱۲۹۸ هجری.
۹ . شرح دعای صباح از ملا حبیب الله بن علی مدد ساوجی کاشانی که در فهرست مؤلفاتش ذکر کرده است.
۱۰ . شرح دعای صباح از علامه حیدر قلی خان مشهور به سردار کابلی ، مقیم کرمانشاه ، متوفای ۱۳۷۳، مؤلف کتاب « تحفة الاجلة فی القبلة ».
۱۱ . شرح دعای صباح از میرزا زین العابدین شریف صفوی ابن فتحعلی بن عبد الکریم بن فتحعلی خویی، به فارسی که در سال ۱۳۱۷ با اصل دعا به خط کوفی چاپ شده است.
۱۲ . شرح دعای صباح از ملا عباس مشهور به عباس کیوان قزوینی ، متوفای سال ۱۳۵۰ هجری به فارسی، فریده سی و دوم کتاب « میوه زندگانی » مؤلف، ناقص و ناتمام در سال ۱۳۴۹ انتشار یافته است.
۱۳ . شرح دعای صباح از میرزا عبد الرحیم بن میرزا علی اصغر موسوی سبزواری ، مقداری کوچکتر از شرح استادش حاج ملا هادی سبزواری است و به طوری که گفتند، در نزد نواده دختری مؤلف، سید عبدالله برهان سبزواری موجود است.
۱۴ . شرح دعای صباح از میرزا عبد الکریم ارومی معاصر صاحب «طاقه ریحان» ملقب به مقدس که علامه شیخ محمد علی اردوبادی اشعاری در تقریظ آن سروده و ضمیمه کتاب « الحدیقة المبهجة » می‌باشد.
۱۵ . شرح دعای صباح از شیخ علی بن رضا خویی (متولد ۱۲۹۲ و متوفای ۱۳۵۰ ه ق)، خیابانی در آخر جلد سوم کتاب وقایع الایام خود می‌نویسد: «علامه شیخ محمد علی اردوبادی آن را به خط شارح دیده است و می‌گوید: وی در ماه رجب سال ۱۳۱۹ ه ق آن را به پایان رسانده است».
۱۶ . شرح دعای صباح از تاج العلماء سید علی بن محمد نقوی کهنوی (متوفای سال ۱۳۱۲ هجری)، وی رساله‌ای بر رد انتقاداتی که بر این شرح شده، نوشته است.
۱۷ . شرح دعای صباح نوشته میرزا محمد علی مدرس بن نصیر الدین رشتی نجفی (متوفای ۱۳۲۴ هجری) که در سال ۱۳۲۵ آن را به پایان رسانده است. مرحوم آقا بزرگ می‌نویسد: من این شرح را در نزد سید حسن بن محمد ساروی و هم نزد نواده دختری مؤلف، فاضل مرتضی مدرسی دیده‌ام.
۱۸ . شرح دعای صباح از سید فاضل غنی نقی زیدپوری رضوی لکنهویی (متوفای سال ۱۳۵۷ ه ق) که به نقل از تذکرة العلماء ، در کتاب « نجوم السماء » آمده است.
۱۹ . شرح دعای صباح از سید قطب الدین محمد حسینی نیریزی شیرازی مشهور به سید محمد قطب ، جد سادات ذهبیه شیراز (متوفای سال ۱۱۷۳ ه ق)، نسبش به امام زین العابدین با ۳۲ واسطه می‌رسد.
۲۰ . شرح دعای صباح از ملا محمد نجف کرمانی اخباری عارف (متوفای ۱۲۹۲ ه ق)، در کتاب مطلع الشمس و مآثر الآثار نام این شرح آمده است.
۲۱ . شرح دعای صباح از سید محمد مهدی بن سید جعفر موسوی که در آخر کتاب خلاصة الاخبار از این شرح سخن به میان آمده است.
۲۲ . شرح دعای صباح از ملا محمد مهدی به علی اصغر قزوینی به نام « جناح النجاح » این کتاب در نزد سید احمد روضاتی در اصفهان موجود است.
۲۳ . شرح دعای صباح از فیلسوف معروف، ملا هادی بن مهدی سبزواری (متوفای سال ۱۲۸۹ ه ق) که در سال ۱۲۸۳ به ضمیمه ی شرح بر « اسماء الحسنی » منتشر شده است، این شرح در سال ۱۲۶۷ ه ق پایان یافته و مؤلف، حواشی زیادی بر آن دارد. علاوه بر شروح مزبور، شرح‌های دیگری نیز موجود است که برخی به طبع رسیده و بعضی جزء کتب خطی کتابخانه‌های بزرگ فهرست شده است، از جمله:
الف . شرح دعای صباح نوشته علامه میر محمد عبد الحسیب بن امیر سید احمد بن زین العابدین، نواده دختری محقق داماد از علمای عصر صفویه (متوفای ۱۱۲۱ هجری) که مرحوم مجلسی از وی نقل حدیث کرده و تالیفات زیادی دارد، از قبیل:. الفطرة الملکوتیة ، مسالک النجاة ، شرح دعای صیفی ، صراط الزاهدین ، جواهر المنثورة ، حواشی بر الهیات شفا و....
ب . شرح دعای صباح نوشته حاج سید جواد نبان مدنی که در کتابخانه آستان قدس رضوی علیه‌السّلام موجود است .

اما شرح حاضر، تالیف آیت‌الله حاج سید حسن حسینی خراسانی قوچانی مشهور به آقا نجفی قوچانی ، چنان که در پایان کتاب آمده است، در شب جمعه بیست و یکم شوال سال ۱۳۲۷ ه ق در نجف اشرف به اتمام رسیده و به قلم معظم له تحریر یافته است. این نسخه، از دستنوشت آقای شاکری که ایشان از نسخه اصلی شرح دعای صباح آن مرحوم تهیه و تصویر آن را در اختیار مصحح گذارده، استنساخ شده است.

۱. ↑ مفاتیح الجنان، محدث قمی، ص۱۲۶.
۲. ↑ الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۱۳، ص۲۵۲.    
۳. ↑ الذریعة، آقا بزرگ تهرانی، ج۱۳، ص۲۵۶.    
۴. ↑ کشف الظنون، جلد ۱، ص۴۳۱.


نرم افزار نور الجنان‌، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.


رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اخلاقی
جعبه ابزار