شیخ محمدرضا اصفهانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد رضا بن محمد حسین بن محمد باقر بن محمد تقی ایوان کیفی تهرانی اصفهانی، (متوفای ۱۳۶۲ قمری) در ۲۰ محرم الحرام سال ۱۲۸۷ قمری درنجف اشرف چشم به جهان گشود.
ایشان از ناحیه پدری به
شیخ محمد تقی اصفهانی صاحب هدایة المسترشدین می‌رسد و مادر او نیز ربابه سلطان بیگم دختر سید محمد باقر بن محمد تقی موسوی، معروف به حجة الاسلام شفتی (متوفای ۱۲۶۰ قمری) می‌باشد.
خاندان شیخ محمد تقی اصفهانی (صاحب حاشیه بر معالم) (متوفای ۱۲۴۸ قمری) و جد مؤلف از اشرف و افضل خاندان
علم و تقوی در
اصفهان بوده‌اند. در این خاندان نوابغ و بزرگانی در فضل و علم و
ادب و معرفت ظهور کرده‌اند. سید حسن امین درباره خاندان او این چنین می‌گوید: آل صاحب الحاشیة بیت علم جلیل فی اصفهان.
در اعیان الشیعه درباره پدر بزرگوار ایشان این چنین آمده است الامام الزاهد العارف... کان مجدا مجتهدا فی شانه کان کثیر الفکر منقطعا عن الناس.
درباره جد او شیخ محمد باقر بن محمد تقی اصفهانی: شیخ شیوخ اصفهان و احد اعیان الرؤساء فی
ایران ... لم یبق معه شان لولاة اصفهان ابطل حکومتهم حتی ضاق بهم الخناق، بل کان حکمه فوق کل حکم.
و اما شیخ محمد تقی اصفهانی صاحب
هدایة المسترشدین نیازی به بیان مطلبی درباره عظمت او نیست.
اجداد و خاندان مادری او نیز از بزرگان علم و فضل بوده‌اند. پدر مادرش سید محمد باقر بن محمد تقی موسوی (متوفای ۱۲۶۰ قمری)، معروف به حجة الاسلام شفتی در اعیان آمده الفقیه الامام الرئیس فی اصفهان.
در مورد دایی هایش: جلهم علماء فضلاء انتهت الیهم الریاسة العلمیة بعد ابیهم فی اصفهان.
مؤلف در نه سالگی از نجف اشرف همراه پدرش به اصفهان مسافرت کرده و پس از آموختن ادبیات و مقدمات
فقه و
اصول در سن پانزده سالگی به
نجف اشرف برمی گردد.
در نجف اشرف ابتدا از محضر پدر بزرگوارش
شیخ محمد حسین اصفهانی (متوفای ۱۳۰۸ قمری) در فقه و اصول (کتاب فصول و قسمتی از رسائل) و بعضی از کتابهای تفسیری (تفسیر بیضاوی و کشاف) استفاده نموده و همینطور از سید ابراهیم قزوینی در ریاضیات و هیئت و علوم عقلی و معالم الاصول و شرح لمعه و شیخ فتح الله مشهور به شریعتمداری اصفهانی در قسمت زیادی از رسائل، میرزا حبیب الله تهرانی در ریاضیات،
شیخ محمد کاظم خراسانی (متوفای ۱۳۲۹ قمری)
شیخ الشریعه اصفهانی (متوفای ۱۳۳۹ قمری)،
سید محمد کاظم یزدی (متوفای ۱۳۳۷ قمری)،
شیخ آقا رضا همدانی (متوفای ۱۳۲۲ قمری)،
سید محمد فشارکی (متوفای ۱۳۱۶ قمری)،
شیخ حسین نوری (متوفای ۱۳۲۰ قمری) و
سید مرتضی کشمیری (متوفای ۱۳۲۳ قمری) استفاده نموده است. در بین اساتید مؤلف، سید محمد فشارکی از جایگاه خاصی برخوردار است. مؤلف در مورد ایشان این چنین می‌گفته که در مدت کوتاهی که مصاحب او بوده از وی بیش از اساتید دیگرش استفاده نموده است.
از مهمترین ویژگیهای شخصیتی مؤلف جامعیت او در علوم مختلف اسلامی است. جدیت در تحصیل و فراگیری علوم، او را فردی صاحب نظر و دارای نظریات جدید، عمیق، و مبتکر در رشته‌های مختلف علمی ساخته است.
جامعیت در علوم مختلف، فضل و عظمت علمی، حافظه عجیب، استعداد فطری و عشق او به کسب علم و دانش باعث شده بود که در بین اعلام و بزرگان حوزه به نبوغ و برتری علمی مشهور شده و شخصیتی باشد که فضایل مختلف در او جمع گردد. او در فقه و اصول متخصص و در
تفسیر قرآن کریم،
فلسفه،
کلام و
ریاضی فردی صاحب نظر و متبحر بود.
به علاوه در ادبیات و شعر نبوغ عجیب ایشان زبانزد عام و خاص بوده است. در کتاب کواکب السماویة تالیف علامه سماوی و همینطور کتاب الطلیعة در ترجمه شعرای
شیعه به بعضی از نکات خیره کننده ادبی ایشان اشاره شده است.
در الذریعة و اعیان الشیعة درباره تبحر او به زبان عربی و شعر اینگونه گفته شده است: نظم المعانی الفارسیة بالفاظ العربیة همانطور که راجع به مهیار دیلمی گفته‌اند. همینطور در اعیان الشیعة بعضی از اشعار زیبا و پر معنای او آورده شده است.
در نقباء البشر در رابطه با شعر مؤلف این گونه آورده شده: و فی بعض شعره نکات ادبیة قد لا یتنبه لها البعض لدقتها و غموضها و کان یحمل اللفظ معنی اکثر من قابلیته.
با این حال با همه شهرت و بزرگی جایگاه علمی ایشان وضعیت مالی مناسبی نداشته و غالبا در امر امرار معاش و گذران زندگی دچار مشکل بوده است.
عظمت علمی همراه با
زهد و تنگدستی و شادابی و روحیه با نشاط، خوش صحبتی و در همان حال رعایت وقار و متانت و دوری از سبکی و بی محتوایی در گفتار، این شخصیت عظیم را چهره‌ای استثنایی و محبوب ساخته بود.
مؤلف پس از شروع
جنگ جهانی اول در سال ۱۳۳۳ قمری مدتی به
کربلا می‌رود اما به علت دشواریهایی که در نتیجه جنگ برای خانواده و فرزندانش بوجود آمد به اصفهان مسافرت می‌کند و در آنجا زعامت دینی و ریاست فقهی مردم را به عهده گرفته و به جای پدر بزرگوارش به هدایت مردم و نشر معارف اسلامی و نیز امامت جماعت و تدریس می‌پردازد.
به دلیل بلاغت و رسایی در گفتار و تقریر نیکو و زیبا و جامعیت ایشان در علوم مختلف حوزوی و اینکه کلام ایشان با دلایل و استشهاد به اشعار عربی و فارسی و گفتار علمای
لغت آمیخته بوده، بسیاری از طلاب و فضلا علاقه مند به شرکت در درس ایشان و استفاده علمی از این شخصیت برجسته بوده‌اند و همینطور به دلیل خوشرویی و خوش اخلاقی و لطافت روحی ایشان، در بین طالبین علم محبوبیت زائد الوصفی داشته‌اند که این خود بر علاقه فضلا و بزرگان به شرکت در حلقه درس ایشان می‌افزوده است.
مؤلف در اوج فقر و تنگدستی دارای تالیفات و تصنیفات زیادی بوده که در قسمت تالیفات ذکر خواهد شد.
نقباء البشر: عالم کبیر و ادیب جلیل و فیلسوف بارع. کان مجتهدا فی الفقه محیطا باصوله و فروعه، متبحرا فی الاصول متقنا لمباحثه و مسائله، متضلعا فی الفلسفة خبیرا بالتفسیر، بارعا فی الکلام و العلوم الریاضیة، و له فی کل ذلک آراء فاضجة و نظریات صائبة، اضف الی ذلک نبوغه فی الادب و الشعر (ج ۲، ص۲۷۴) اعیان الشیعة به نقل از کتاب الطلیعة: فاضل تلقی الفضل عن اب و جد و لم یکفه ذلک حتی سعی فی تحصیله و جد الی ذکاء ثاقب و نظر صائب و روح خفیفة و حاشیة طبع رقیقة اتی النجف فارتقی معارج الکمال و زاحم بمناکب الفضل الرجال.
و همینطور در اعیان به نقل از سید شهاب الدین نجفی می‌فرماید: هذا الرجل من نوابغ عصره و اغالیظ الزمان فقها و اصولا و ادبا و شعرا و حدیثا و ریاضیا. (همان منبع) قابل ذکر است که در رابطه با زندگینامه شیخ محمد رضا اصفهانی یک بار در اعیان الشیعة ج۷ ص۱۶ و یک بار در مستدرکات اعیان الشیعة، ج۶، ص۱۶۵ توضیح داده شده است.
۱- پدر بزرگوار او، شیخ محمد حسین اصفهانی نجفی (متوفای ۱۳۰۸ قمری) ۲- سید ابراهیم قزوینی ۳- میرزا حبیب الله تهرانی عراقی، مشهور به ذو الفنون (استاد ریاضیات، هیئت، نجوم و معقول) ۴- شیخ محمد کاظم خراسانی، صاحب
کفایة الاصول (متوفای ۱۳۲۹ قمری) ۵- سید محمد کاظم یزدی (متوفای ۱۳۳۷ قمری) ۶- شیخ آقا رضا همدانی (متوفای ۱۳۲۲ قمری) ۷- سید محمد فشارکی اصفهانی (متوفای ۱۳۱۶ قمری) ۸- شیخ حسین نوری (متوفای ۱۳۲۰ قمری) استاد
علم حدیث و
رجال .
۹- سید مرتضی کشمیری (۱۳۲۳ قمری) ۱۰- شیخ الشریعة اصفهانی (متوفای ۱۳۳۹ قمری) ۱۱- شیخ فتح الله ملقب به شریعتمداری اصفهانی ۱۲- سید جعفر حلی
۱- وقایة الاذهان و الالباب ۲- رسالة فی القبلة ۳- نقد فلسفه داروین (در سه جلد، دو جلد آن در بغداد در سال ۱۳۳۱ قمری چاپ شده است.) ۴- حواشی بر نجاة العباد تالیف محمد حسن نجفی صاحب جواهر ۵- اداء المفروض فی شرح ارجوزة العروض، تالیف میرزا مصطفی تبریزی (در علم عروض و قافیه) ۶- استیضاح المراد من قول الفاضل الجواد (فقهی) ۷- امجدیة (فقهی، اخلاقی) ۸- الایراد و الاصدار ۹- حلی الدهر العاطل یا حلی الزمن العاطل ۱۰- ذخائر المجتهدین فی شرح «معالم الدین فی فقه آل یاسین»، تالیف ابن قطان (فقهی است و دو جلد نکاح و طهارت آن چاپ شده است) ۱۱- الرد علی البهائیة ۱۲- رسالة فی الرد علی «فصل القضاء فی عدم حجیة فقه الرضا علیه السلام» تالیف سید حسن صدر ۱۳- الروض الاریض (دیوان شعر عربی) ۱۴- الروضة الغناء (در فقه) ۱۵- السیف الصنیع علی رقاب منکری البدیع (در علم بلاغت) ۱۶- العقد الثمین ۱۷- نجعة المرتاد ۱۸- القول الجمیل ۱۹- النوافج و الروزنامج ۲۰- حاشیه بر کافی تالیف مرحوم کلینی ۲۱- حواشی علی اکثر «اکر لثاوی ذیلاسوس الحکیم الیونانی»، در
علم هندسه ۲۲- تنبیهات دلیل انسداد یا اثبات حجیة الظن الطریقی (کتاب اصولی)
در ۲۴ محرم الحرام سال ۱۳۶۲ ه. ق. در شهر اصفهان این یگانه دوران از این عالم خاکی رخت بربسته و به دیار حق شتافت. بدن مطهر او درتخت فولاد، در تکیه مخصوص به خانواده اش به خاک سپرده شد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
