صاحبان خمس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سهام‌بران
خمس را ارباب خمس گویند.
ارباب خمس عبارتند از:
خدا،
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله،
امام معصوم علیه‌السّلام،
یتیم،
فقیر و
ابن‌سبیل.
از این عنوان در
باب خمس سخن رفته است.
«ارباب » در لغت، جمع «رَبّ» به معنایِ مالک، و «
خمس» به معنایِ یک پنجم، و «
سهم» به معنای بهره، نصیب، قسمت و...
و در
اصطلاح فقهی، به همان معنایِ لغوی، بکار رفته
که مطالبی پیرامون آن بیان می‌شود.
چون صاحبانِ خمس، شش نفر می‌باشند، بدین جهت، خمس، شش
سهم می‌شود. برای
خداوند متعال، پیامبر اسلام، امام معصوم، یتیم،
مسکین، و
ابن
السبیل.
مستنداتی که ارباب خمس از آنها مشخص و روشن می‌شود، به چند دسته تقسیم می‌شوند:
کتاب: « وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ
السَّبِيلِ »
بدانید هر گونه غنیمتی بدست آورید، خمس آن برای
خدا، و برای
پیامبر، و برای نزدیکان،و
یتیمان و
مسکینان و واماندگان در راه (از آنها) است.
ظاهر
آیه شریفه، بر مطالب بیان شده، دلالت دارد.
سنت: «فأما الخمس، فیقسم علی ستة اسهم، سهم الله وسهم للرسولع وسهم لذوی القربی، وسهم للیتامی، وسهم للمساکین، وسهم لابناء
السبیل،....»
اما خمس، بر شش سهم، تقسیم می‌شود، یک سهم برای خداوند متعال، یک
سهم برای
پیامبر اسلام، و یک سهم برای نزدیکان و یک سهم برای یتیمان و یک سهم برای مسکینان و یک سهم برای در راه ماندگان که این
روایت و
احادیث دیگر، مطابق ظاهرِ آیه شریفه، دلالت صریح بر مطالبِ مذکور دارد.
اجماع: این که
خمس، شش سهم می‌شود، مورد اتفاق
علمای شیعه است.
سهم خداوند متعال برای پیامبر اسلام، و سهم آن حضرت، پس از فوت ایشان، برای
امام معصوم می‌باشد.
«فالذی لله فلرسول الله، فرسوله أحقّ به، فهو له خاصة، والذی للرسول هو لذی القربی والحجة فی زمانه، فالنصف له خاصة...»
سهمی که برای خداست، از آن پیامبر اسلام می‌باشد، چرا که نسبت به آن سهم، از دیگران، سزاوارتر است، پس سهم خدا، مخصوص پیامبر است، و آن سهمی که برای
پیامبر است، از آنِ نزدیکان پیامبر. (امام معصوم) و
حجت خدا، در زمان خود می‌باشد.
بنابراین نیمی از
خمس مختص
امام می‌باشد.
پیرامون این مطلب، میان
فقهای شیعه، اختلاف نظری وجود ندارد.
مقصود از «
ذی القربی» در آیه شریفه چهل و یک، از
سوره انفال، امام معصوم (ع) می‌باشد.
«وخمس ذوی القربی لقرابة الرسول الامام»
و
خمس ذوی القربی، برای نزدیکان پیامبر است که امام می‌باشد. که این
روایت، و احادیث دیگر، دلالت صریح بر مدعای مذکور دارند.
پیرامون مطلب فوق، مبنی بر اینکه مراد از «ذی القربی» امام معصوم است، ادعای
اجماع شده است.
خمس به شش سهم تقسیم شده است. سه سهم آن از آن
رسول خدا و پس از آن حضرت، از آن
پیشوای معصوم در هر زمان است. سه سهم دیگر اختصاص به سه گروه
یتیم،
فقیر و
ابن‌سبیل دارد که به بیان آن پرداخته می‌شود.
شرایط
استحقاق سه گروه باقی مانده (یتیم،
مسکین،
ابن
السبیل):
از طرف
پدر، به «
هاشم»
جد پیامبر (صلی الله علیه و آله) منتسب باشند (
سیادت).
مؤمن باشند.
ملاک در «
ابن
السبیل» به غیر از دو شرط ذکر شده،
حاجت و
نیاز اوست، در جایی که درمانده شده، هر چند که در شهر خود،
غنیّ و بی‌نیاز باشد.
در این که «
فقر» در یتیم، ملاکِ
استحقاقِ خمس هست یا نه، دو نظر بیان شده:
در یتیم، ملاک، فقر اوست.
چنین ملاکی، فاقد اعتبار است.
و به قول مشهور، در یتیم، فقر
شرط است، لیکن
عدالت معتبر نیست.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۳۶۴.
سایت پژوهه
