ضرورت فقه الحدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حدیث، مادر علوم اسلامی است و نقش آن در ایجاد علوم اسلامی انکارناپذیر و تاثیر آن در بسترسازی و زمینه چینی گسترش آنها آشکار و محسوس است.
اگر
حدیث را در
تفسیر قرآن به کار نگیریم و اگر در
علم فقه ،
اخلاق و مباحث تاریخی از آن استفاده نکنیم، چه تصوری از این
علوم خواهیم داشت و آیا می‌توان در این صورت، این علوم را
اسلامی دانست؟ علمی که در آن به سخنان
پیشوایان دین و
فهم آنها توجه نشده است، چگونه به
دین منتسب می‌شود؟ سخن در اهمیت حدیث فراوان است و جای آن اینجا نیست. نکته حائز اهمیت در اینجا آن است که هر چه در باره حدیث گفتیم، به گونه‌ای مستقیم و بدون واسطه به فهم آن منتقل می‌شود. اگر حدیث فهمیده نشود، مانند آن است که خوانده نشده و مورد استفاده قرار نگرفته است. در اینجا بهتر است اهمیت
فقه الحدیث و فهم آن را از خود احادیث برگیریم؛ از زبان
امامان معصوم که نخستین هشدار دهندگان به این مهم بوده‌اند.
امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید: حدیث تدریه خیر من الف ترویه.
یک حدیث را خوب بفهمی، بهتر از آن است که هزار حدیث نقل کنی. همان امام همام می‌فرماید که اگر کسی توان فهم معانی احادیث اهل بیت را یافت، فهیم‌ترین مردم خواهد بود: انتم افقه الناس اذا عرفتم معانی کلامنا.
شما هرگاه معانی سخنان ما را بدانید، فقیه‌ترین مردم خواهید بود. گفتنی است که
شیخ صدوق ، کتاب
معانی الاخبار خود را، که منبعی کم نظیر برای
دانش فقه الحدیث است، با این روایت آغاز کرده و نام کتابش را نیز از همین روایت برگرفته است. امامان معصوم، خود نخستین شارحان حدیث و
سنت نبوی بوده‌اند و در کشف معانی آن کوششهای پی گیری داشته‌اند که در درس «پیشینه فقه الحدیث» بدان می‌پردازیم.
زیان بدفهمی حدیث در برخی موارد، فهم نادرست حدیث اثری بدتر از نفهمیدن، ندیدن و نشنیدن روایت دارد. کژراهه‌های پدید آمده و کیشها و فرقه‌های گوناگون منتسب به دین، ریشه در سوء فهم و برداشتهای نادرست از متون دینی و به ویژه حدیث دارند و ما در درس آخر بدان خواهیم پرداخت و در اینجا، تنها سخن
دانشمند و
محدث شیعی قرن چهارم ، نعمانی،(ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی، مشهور به ابن زینب، (قرن ۴).) را از مقدمه
کتاب سترگش الغیبه می‌آوریم: لعمری ما اتی من تاه و تحیر و افتتن و انتقل عن الحـق و تعلق بمذاهب اهل الزخرف و الباطل الا من قله الروایه و العلم و عدم الدرایه و الفهم. فانهم الاشقیاء لم یهتموا لطلب العلم و لم یتعبوا انفسهم فی اقتنائه و روایته من معادنه الصافیه، علی انهم لو رووا ثم لم یدروا لکانوا بمنزله من لم یرو و قد قال جعفر بن محمد الصادق علیه السلام: اعرفوا منازل شیعتنا عندنا علی قدر روایتهم عنا و فهمهم منا، فان الروایه تحتاج الی الدرایه و خبر تدریه خیر من الف خبر ترویه.
به جانم سوگند، که هیچ کس سرگردان و متحیر و مفتون نشد و از حق نبرید و به
باطل و پوچی نپیوست، جز آنکه اندوخته علم و روایتش اندک بود و از دقت و فهم تهی. این شوربختان در جستجوی دانش همت نگماشتند و
رنج به چنگ آوردن و نقلش را از کانهای ناب آن به جان نخریدند، و اگر هم نقل می‌کردند ولی به دیده تامل و دقت در آن نمی‌نگریستند، باز بسان کسی بودند که چیزی نقل نکرده است.
امام جعفر صادق علیه‌السّلام فرمود: منزلت شیعیانمان را نزد ما، با مقدار نقل و فهمشان از سخنان ما بسنجید، که روایت نیازمند
درایت و فهم است، و یک حدیث را خوب بدانی، بهتر از آن است که هزار حدیث روایت کنی.
در پایان اشاره می‌کنیم که توجه به فقه الحدیث، در میان
عالمان اهل سنت نیز رواج داشته و دارد و نزد آنان نیز نقل و روایت حدیث بدون فهم معانی آن پسندیده نیست.
ابن عبدالبر (م ۴۶۳ ه) در کتاب جامع بیان العلم می‌گوید: اما طلب الحدیث علی مایطلبه کثیر من اهل عصرنا الیوم دون تفقه فیه و لاتدبر لمعانیه، فمکروه عند جماعه اهل العلم. پی جویی حدیث، آن گونه که بسیاری از مردم روزگار ما می‌کنند، بی آنکه در آن ژرف نگری کرده و در معانی آن تدبر کنند، نزد
جماعت عالمان، ناپسند است. و سخن
حاکم نیشابوری در استوار بودن
شریعت به فقه الحدیث گذشت.
درسنامه فهم حدیث، ج۱، ص۲۰، برگرفته از مقاله«ضرورت فقه الحدیث».
