• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

طبقه بیست و نهم فلاسفه اسلامی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



طبقه‌بندی فلاسفه اسلامی از نظر سیر زمانی بر حسب استاد و شاگردی می‌باشد. یعنی آنان‌که در یک طبقه‌ قرار می‌گیرند، یا واقعا از اساتید طبقه بعدی و شاگردان طبقه قبل هستند و یا هم‌زمان آن‌ها می‌باشند. منظور از فلاسفه اسلامی آن‌هایی هستند که در جو اسلامی و محیط اسلامی فعالیت داشته‌اند و احیانا مسلمان هم نبوده‌اند. در طبقه بیست و نهم پنج تن از فیلسوفان اسلامی حضور دارند.



میرزا حسن نوری فرزند ملاعلی نوری. بعد از پدر، حوزه تدریس قابل توجهی تشکیل داد. مرحوم آقاعلی مدرس زنوزی تهرانی- که ذکرش خواهد آمد- در مدتی که به اصفهان رفته از محضر درس این استاد استفاده کرده است. بنا بر نقل استاد جلال‌الدین همایی در مقدمه برگزیده‌ای از اشعار سه شاعر بزرگ اصفهان برخی او را بر پدرش ترجیح می‌داده‌اند. از او اثر قابل توجهی در دست نیست که بشود درباره‌اش داوری کرد، ولی شاگردی افرادی نظیر آقاعلی مدرس گواه صادقی است بر مراتب فضلش. به هرحال از کسانی است که در انتقال فلسفه از نسل پیش از خودش به نسل بعد از خودش عامل مؤثری بوده است.


ملااسماعیل بن ملامحمدسمیع دربکوشکی اصفهانی، معروف به واحدالعین. از اجلاّی شاگردان ملاعلی نوری و استاد حاج ملاهادی سبزواری است. حوزه درس قابل توجهی داشته. اسفار و مشاعر صدرا و شوارق لاهیجی را حاشیه کرده و عرشیه صدرا را شرح کرده است. در سال ۱۲۷۷ درگذشته است


ملاعبداللّه زنوزی. این مرد همان است که به تقاضای محمدحسین خان مروی، حکیم نوری او را برای تدریس فلسفه از اصفهان به تهران فرستاد. مرکزیت تهران در مقابل اصفهان که تدریجاً اصفهان از رونق افتاد، از این زمان شروع شد.
ملاعبداللّه مطابق گزارشی که فرزند برومند عالیقدرش آقاعلی مدرس داده است، مقدمات را در آذربایجان تحصیل کرده و سپس به کربلا رفته و از حوزه فقه صاحب ریاض بهره‌مند شده و آن‌گاه مدتی در قم از محضر درس میرزای قمی مجتهد معروف بهره‌مند شده، بعد به اصفهان رفته و از محضر حکیم نوری حکمت آموخته و در سال ۱۲۳۷ به تهران منتقل شده است. پس از بیست سال تدریس و افاضه در مدرسه مروی، در سال ۱۲۵۷ به رحمت حق پیوسته است (رجوع شود به گزارش آقاعلی زنوزی فرزند معظم له در مقدمه انوار جلیه که از تالیفات معظم له است و اخیراً وسیله «مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل» چاپ شده است.)


ملامحمدجعفر لنگرودی لاهیجی. وی معاصر ملاعبداللّه زنوزی و شاگرد سیدابوالقاسم مدرس اصفهانی و ملامحراب گیلانی و مخصوصاً ملاعلی نوری است. اثر معروف او شرح مشاعر ملاصدراست. این شرح اخیراً به مناسبت چهارصدمین سال ولادت ملاصدرا با مقدمه‌ای انگلیسی به قلم آقای دکتر سیدحسین نصر و مقدمه‌ای فارسی به قلم استاد جلال‌الدین همایی و مقدمه‌ای فارسی به قلم استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی چاپ شد. وی علاوه بر شرح مشاعر، شرح تجرید قوشجی و حاشیه خفری بر شرح تجرید قوشجی را حاشیه کرده است. حاشیه شرح تجرید وی در سال ۱۲۵۵ مقارن ایام سلطنت محمدشاه تالیف شده است. تاریخ وفات او را نمی‌دانیم؛ آقای همایی همین قدر می‌نویسند: «علی التحقیق پیش از ۱۲۹۴ بوده است».
عجیب این است که علامه تهرانی مرحوم آقاشیخ آقابزرگ در کتاب الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة
[۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة، ص۲۳۹.
[۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة، ص۲۵۷.
سه نفر را که هر سه حکیم و هم‌زمان و هم‌نام و گیلانی بوده‌اند نام می‌برند؛ یکی تحت عنوان شیخ جعفر لاهیجی و دیگری تحت عنوان شیخ محمدجعفر لنگرودی (که عرشیه ملاصدرا را شرح کرده) و سوم شیخ محمدجعفر لاهیجی که مشاعر را شرح کرده و بر الهیات شرح تجرید حاشیه زده است. بسیار مستبعد است که سه نفر حکیم به این نام در یک عصر، اهل یک منطقه وجود داشته باشند، لهذا نیازمند به تحقیق بیشتر است.


ملاآقای قزوینی. این مرد نیز از افاضل شاگردان ملاعلی نوری است.
[۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکرام البرره، ص۱۵۱.
پس از مراجعت از اصفهان به قزوین، حوزه گرمی دایر کرده و فضلا به حوزه‌اش می‌شتافته‌اند. مرحوم آقا علی مدرس زنوزی در گزارش زندگانی خود نوشته که مدتی برای کسب فیض از محضر این مرد بزرگ به قزوین رفته است. وی از کسانی است که نزد ملااسماعیل اصفهانی- که شاگرد بزرگ ملاعلی نوری است- نیز تحصیل کرده است.
[۵] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه شرح مشاعر لاهیجی، ص۴۵.
لهذا به اعتباری می‌توان او را از طبقه سی‌ام و هم طبقه حاجی سبزواری شمرد. وی در سال ۱۲۸۲ درگذشته است.
[۶] آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه انوار جلیه، ص۵.



۱. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۶، ص۲۸۵.    
۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة، ص۲۳۹.
۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکرام البررة فی القرن الثالث بعد العشرة، ص۲۵۷.
۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الکرام البرره، ص۱۵۱.
۵. آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه شرح مشاعر لاهیجی، ص۴۵.
۶. آشتیانی، جلال‌الدین، مقدمه انوار جلیه، ص۵.



مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص ۵۹۹-۶۰۱.    



جعبه ابزار