طلوع (خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
طلوع: دميدن و بر آمدن خورشيد و مانند آن.
طلوع از ريشه «طلع» به معناى آشكار شدن و برآمدن چيزى است و به غنچه، گل و ميوه از آن جهت كه از درخت بروز مى‌كند «طَلْع» گويند.
[۱] طلوع در علم نجوم دو كاربرد دارد: نخست، برآمدن و آشكار شدن ستاره بر بلنداى افق؛ خواه اين ظهور هميشگى باشد يا موقت. دوم، جدا شدن ستاره از محيط افق و صعود به سمت بالا؛ خواه پيش از انفصال زير افق باشد يا نه. طلوع در هر دو كاربرد، مقابل غروب به كار مى‌رود.
[۲] اين عنوان در كلمات فقها با اضافه به عناوينى چون فجر، صبح، خورشيد، ماه، حمره مشرقيه و برخى ستارگان به كار رفته و در بابهايى چون صلات، زكات، صوم، حج، نكاح و صيد و ذباحه موضوع احكامى قرار گرفته است.
طلوع فجر و صبح: مراد از طلوع فجر كه گاهى از آن به طلوع صبح تعبير مى‌شود، دميدن سپيده صبح و پخش شدن در پهناى افق است كه از آن به فجر دوم و فجر صادق نيز تعبير كرده‌اند. مقابل آن، فجر اول و فجر كاذب قرار دارد كه لحظاتى پيش از زمان ياد شده رخ مى‌دهد(فجر). البته در اينكه ملاك در طلوع فجر صادق، طلوع حسّى (قابل مشاهده) فجر در افق مى‌باشد يا طلوع تقديرى (واقعى) نيز كفايت مى‌كند، هرچند بر اثر چيرگى نور ماه، محسوس نباشد، اختلاف است (شب مهتابى).آيا روز با طلوع فجر آغاز مى‌شود يا با طلوع خورشيد؟ معروف و مشهور، قول نخست است. بنابر اين، روز عبارت است از حدّ فاصل بين طلوع فجر صادق و غروب خورشيد.
[۳] چنان كه مراد از شب نزد مشهور فقها حدّ فاصل بين غروب خورشيد (ناپديد شدن قرص آن يا زوال حمره مشرقيه، بنابر اختلاف ديدگاهها) و طلوع فجر صادق است.
[۴] بر طلوع فجر آثارى شرعى مترتب مى‌گردد كه در ذيل به آنها اشاره مى‌شود.
اول وقت غسل جمعه طلوع فجر و آخر آن بنابر قول مشهور، زوال روز جمعه است.
[۵] چنان كه آغاز زمان غسل عيدين (فطر و قربان) طلوع فجر مى‌باشد.
[۶] آغاز وقت نماز صبح
[۷] و امساك در روزه
[۸] طلوع فجر صادق است؛ چنان كه طلوع فجر پايان وقت نماز شب مى‌باشد. اول وقت نافله صبح نيز فجر نخست (كاذب) است.
[۹] زمان وجوب زكات فطره بنابر قول برخى، طلوع فجر روز عيد است.
[۱۰] كسى كه در ماه رمضان نزديك طلوع فجر ـ به گونه‌اى كه زمان براى غسل و تيمّم نمانده باشد ـ به عمد خود را جنب كرده است بنابر قول مشهور، روزه‌اش باطل است و قضاى آن همراه كفاره بر او واجب مى‌گردد.
[۱۱] شبهاى دوم و سوم از سه روز اعتكاف، جزء مدت اعتكاف به شمار مى‌رود؛ ليكن شب اول بنابر قول مشهور جزء آن نيست. بنابر اين، زمان اعتكاف از طلوع فجر روز نخست تا غروب روز سوم است.
[۱۲] زمان وقوف اختيارى مشعر بين طلوع فجر صادق و طلوع خورشيد است
[۱۳] .
خوابيدن بين الطلوعين (طلوع فجر تا طلوع خورشيد) و بعد از نماز شب تا طلوع فجر مكروه است.
[۱۴] چنان كه سفر كردن بعد از طلوع فجر روز جمعه تا زوال
[۱۵] و عرضه كالا براى فروش بعد از طلوع فجر تا طلوع خورشيد كراهت دارد.
[۱۶] طلوع خورشيد: بر طلوع خورشيد نيز آثارى شرعى به شرح ذيل مترتب است.بنابر قول مشهور، آخر وقت فضيلت نماز صبح، اِسفار صبح (پيدايى سرخى در طرف مشرق) و پايان وقت اِجزاى آن طلوع خورشيد است. برخى، اسفار صبح را آخر وقت نماز براى مختار و طلوع خورشيد را پايان وقت براى مضطر دانسته‌اند
[۱۷] .
بنابر قول مشهور، وقت نماز عيدين از طلوع خورشيد آغاز مى‌شود و تا زوال ادامه دارد.
[۱۸] سفر كردن بعد از طلوع خورشيد روز عيد، پيش از خواندن نماز عيد در فرض وجوب آن، حرام است.
[۱۹] خواندن نافله هنگام طلوع خورشيد مكروه است
[۲۰] .
به قول مشهور، بر حج گزار جز مسئول امور حاجيان مستحب است شب دهم ذيحجه نزديك طلوع خورشيد، از مشعر به سمت منى كوچ كند، ليكن نبايد از وادى محسَّر بگذرد، مگر بعد از برآمدن آفتاب.
[۲۱] بر امير الحاج مستحب مؤكد است شب نهم ذيحجه تا طلوع خورشيد در منى بماند و پس از آن به عرفات برود؛ چنان كه مستحب است شب دهم تا طلوع خورشيد در مشعر بيتوته كند. برخى قدما آن را واجب دانسته‌اند.
[۲۲] وقت افاضه از مشعر به منى پس از طلوع آفتاب روز عيد است. زنان و معذوران مجازند پس از نيمه شب افاضه كنند
[۲۳] .
زمان رمى بنابر قول مشهور، از طلوع آفتاب تا غروب است، مگر براى معذوران از رمى در روز، مانند بيمار، پير و چوپان كه مجازاند شب رمى كنند
[۲۴] .
زيارت قبر مؤمن، در روز جمعه، پيش از طلوع آفتاب مستحب است.
[۲۵] طلوع ماه: مراد از آن، آشكار شدن هلال ماه، پس از به محاق رفتن آن است كه آغاز ماه نو است. بر طلوع ماه آثارى شرعى چون وجوب روزه ماه رمضان با طلوع ماه مترتب است.
خواندن دعاهاى مأثور هنگام طلوع هلال ماه رمضان مستحب است.
[۲۶] كسى كه نذر كرده در ماهى معيّن اعتكاف كند، واجب است از طلوع هلال آن ماه تا طلوع هلال ماه بعدى معتكف شود
[۲۷] ( اعتكاف).
طلوع ستارگان: در كلمات فقها طلوع ستارگانى چون سُهيل، جُدَى، و نَسْر در شناخت قبله مورد توجه قرار گرفته است.
فقها براى دستيابى مردم شام، عراق، يمن و برخى مناطق ديگر به قبله نشانه‌هايى بيان كرده‌اند، از جمله: قرار دادن ستاره سهيل هنگام طلوع محاذى شانه چپ براى اهالى عراق، و ميان دو چشم براى مردم شام؛
[۲۸] قرار دادن ستاره جُدَى( جدى) هنگام طلوع (اوج ارتفاع آن) پشت شانه چپ براى مردم شام
[۲۹] و ميان دو چشم براى مردم يمن
[۳۰] و به قول برخى، قرار دادن ستاره نسر طائر هنگام طلوع بين دو كتف و جدى هنگام طلوع، مقابل گونه راست براى مردم مناطق بصره، خوزستان، بحرين، فارس، سجستان و چين
[۳۱] و قرار دادن بنات نعش( بنات نعش) هنگام طلوع بر پشت ميانه كتف راست براى مردم هند و سند.
[۳۲] طلوع حمره مشرقيه: مراد از طلوع حمره مشرقيه نمودار شدن سرخى در طرف شرق افق پيش از طلوع آفتاب و هنگام غروب آن است.
به قول مشهور، با طلوع حمره مشرقيه پيش از طلوع آفتاب، وقت نافله و فضيلت فريضه صبح پايان مى‌يابد
[۳۳] .
[۳۴] مجمع البحرين، واژه «طلع»
[۳۵] فرهنگ معين، واژه «طلع»
[۳۶] بحار الانوار، ۸۳/ ۷۴ ـ ۷۵ ؛ الحدائق الناضرة ۶ / ۵۴ ـ ۵۵ ؛ جواهر الكلام ۷ / ۲۱۹
[۳۷] كنز العرفان ۱/ ۲۱۶ ؛ الحدائق الناضرة ۶/ ۵۴ ـ ۵۵ ؛ جواهر الكلام ۷/ ۲۱۹
[۳۸] كفاية الاحكام ۱/ ۳۸
[۳۹] جواهر الكلام ۵/ ۳۳
[۴۰] مسالك الافهام ۱/ ۱۳۹ ؛ جواهر الكلام ۷/ ۹۶
[۴۱] جواهر الكلام ۱۶/ ۳۸۴
[۴۲] جواهر الكلام ۷/ ۲۱۰ ـ ۲۱۳
[۴۳] جواهر الكلام ۱۵/ ۵۲۷ ؛ العروة الوثقى ۴ / ۲۲۲
[۴۴] جواهرالكلام ۱۶ / ۲۴۴ ؛ مستمسك العروة ۸ / ۲۸۱ ـ ۲۸۲
[۴۵] جواهر الكلام ۱۷/۱۶۶ ـ ۱۶۸
[۴۶] جواهر الكلام ۱۹/۸۵
[۴۷] وسائل الشيعة ۶/ ۴۹۵ ـ ۴۹۶
[۴۸] غنية النزوع / ۹۱
[۴۹] جواهر الكلام ۲۲ / ۴۵۶
[۵۰] الحدائق الناضرة ۶/ ۲۰۰ ؛ جواهر الكلام ۷/ ۱۶۰ و ۱۶۸
[۵۱] جواهر الكلام ۱۱ / ۳۵۱
[۵۲] جواهر الكلام ۱۱ / ۳۹۸
[۵۳] جواهر الكلام ۷/ ۲۸۲
[۵۴] جواهر الكلام ۱۹/ ۹۸
[۵۵] جواهر الكلام، ج۱۹، ص۱۲؛ جواهر الكلام، ج۱۹، ص ۹۹
[۵۶] جواهر الكلام، ج۱۹، ص ۷۷ ـ ۷۹؛ جواهر الكلام، ج۱۹، ص۹۹
[۵۷] جواهر الكلام، ج۲۰/ ۱۷ ؛ مناسك حج مراجع، ج۱، ص۳۹۱؛ مناسك حج مراجع، ج۱، ص۳۹۵ ـ ۳۹۶؛ مناسك حج مراجع، ج۱، ص۴۷۴
[۵۸] وسائل الشيعة، ۷/ ۴۱۵ ؛ كشف الغطاء ۳/ ۲۶۷
[۵۹] المقنعة / ۳۱۵
[۶۰] المبسوط ۱ / ۲۹۰
[۶۱] تذكرة الفقهاء ۳/ ۱۲ ؛ قواعد الاحكام ۱/ ۲۵۱ ؛ جواهر الكلام ۷/ ۳۵۹
[۶۲] روض الجنان ۲/ ۵۳۵ ؛ جامع المقاصد ۲/ ۵۷
[۶۳] تحريرالاحكام ۱/ ۱۸۷
[۶۴] جواهر الكلام ۷/ ۳۶۸
[۶۵] مستند الشيعة ۴/ ۱۷۸ ۲۲. ۱۲ و ۹۹
[۶۶] تنقيح العروة (الصلاة) ۱/ ۲۲۷ و ۳۶۹ .
