فقهاموجباتآزادی بردگان را مورد بحث و بررسی قرار داده و آن را در چهار چیز خلاصه کردهاند:
۱ -مباشرت ۲ -سرایت ۳ -ملک ۴ -عوارض که ذیلا به توضیح هر یک می پردازیم.
منظور این است که اگر برده‌ای را پدر یا مادر یا جد و جده- هر چه بالا رود- و یا یکی از فرزندان و فرزند زادگان- هر چه پایین رود- مالک شود، به خودی خود آزاد میگردد.
استادشهید مطهری (ره) در این باره مینویسند: در اسلام، یک سلسله مقررات در مورد بردگان وضع شده است. اسلام برده گرفتن را منحصراً در مورد اسیران جنگی مشروع میداند.
هدف از برده گرفتن بهره کشی از آنها نیست، بلکه هدف این است که اجباراً مدتی در خانوادههای مسلمان واقعی زندگی کنند و تربیت اسلامی بیابند و این کار، خود به خود، به اسلام و تربیت اسلامی آنها منجر میگردد و در حقیقت، دوران بندگی دالانی است که بردگان از آزادی دوره کفر تا آزادی دوره اسلام طی میکنند.
پس هدف این نیست که بردگان برده بمانند، هدف این است کافرانتربیت اسلامی بیابند و در حالی آزادی اجتماعی داشته باشند که آزادی معنویکسب کردهاند. از این رو، آزادی بعد از بردگی هدف اسلام است. لهذا، اسلام برنامه وسیعی برای «عتق»- یعنی آزادی- فراهم کرده است.
