عقبه (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقَبَه یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای گردنه و راهى در قله كوه است.
عَقَبَه: بمعنى گردنه و راهى در قله كوه است،
(فَلَا اقْتَحَمَ الْعَقَبَةَ • وَ ما أَدْراكَ مَا الْعَقَبَةُ • فَكُّ رَقَبَةٍ).
مجمع در علّت
تسمیه آن گفته: كه لازم است در آن
عقوبت تنگى و خطر را متحمّل شد. و بقولى آن راه تنگى در قلّه كوه است كه بايد با تعاقب از آن گذشت.
در
آیه شريفه آزاد كردن بنده و غيره بورود در گردنه
تشبیه شده است كه در هر دو
مجاهده نفس لازم است.
(لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ ...)،
علی (علیه‌السّلام) و
ابن عباس و
زید بن علی و
قتاده (بِأَمْرِ اللَّهِ) خوانده‌اند ضمير
(لَهُ)- ...
(يَدَيْهِ) ...-
(خَلْفِهِ) ...-
(يَحْفَظُونَهُ) راجع‌اند بلفظ موصول در آيه سابق كه
(مَنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ ...) باشد مراد از
(مِنْ أَمْرِ اللَّهِ) حوادث است يعنى: «براى انسان تعقيب كنندگانى و نگهبانانى است از پس و پيش كه او را از امر خدا و از حوادث حفظ ميكنند كه خدا آنچه را كه براى مردمى است تغيير نميدهد تا آنها خود تغيير بدهند».
اين آيه، نظير آيه
(وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ يُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا يُفَرِّطُونَ) است.
ظهور آيه و
روایات آنست كه مراد از معقّبات
ملائکه هستند، اشكاليكه مى‌ماند آنست كه در اين كتاب مكرّر گفته‌ايم وصف ملائكه با الف و تاء جمع بسته نميشود، زيرا اين جمع در صورتى است كه موصوف آن
مؤنث حقیقی باشد، مثل مسلمات. پيداست كه ملائكه مؤنّث نيستند و يا مذكّر لا يعقل مثل مرفوعات و پيداست كه ملائكه أولو العقل‌اند و اگر بگوئيم مراد از معقبات نيروهاى لا يعقل‌اند در اينصورت نسبت
(يَحْفَظُونَهُ) بآنها مشكل است و ايضا با آيات ديگر نميسازد.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "عقبه"، ج۵، ص۲۳.
