عَشر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَشر:
(وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ) عَشر: به معنى عدد «ده» است.
در اين آيه اشاره به يكى ديگر از صحنه‌هاى زندگى بنى اسرائيل و درگيرى موسى با آن‌ها شده است و آن جريان رفتن موسى به ميعادگاه پروردگار و گرفتن احكام تورات از طريق وحى و تكلم با خدا مى‌باشد. نخست مى‌گويد:
«ما به موسى(ع) سى شب (يک ماه تمام) مواعده كرديم، سپس با ده روز ديگر آن را كامل ساختيم و وعده خدا با او در چهل شب پايان يافت...»
نخستين سؤالى كه در مورد آيه فوق پيش مى‌آيد اين است كه چرا وعده چهل روز يكجا بيان نشده بلكه نخست مى‌فرمايد سى روز، سپس ده روز به عنوان متمم بر آن مى‌افزايد در حالى كه در آيه ۱۵۱
سوره بقره اين چهل روز به صورت واحد ذكر شده است.
مفسران درباره اين تفكيک، تفسيرهاى گوناگونى كرده‌اند، ولى آنچه بيشتر به نظر مى‌رسد و با روايات اهل بيت (ع) نيز سازگار است اين است كه گرچه در متن واقع، بنا بر چهل روز بوده امّا خداوند براى آزمون بنى اسرائيل نخست موسى (ع) را براى يک مواعده سى روزه دعوت نمود، سپس آن را تمديد كرد، تا منافقان بنى اسرائيل صفوف خود را مشخص سازند.
از امام باقر (ع) چنين نقل شده كه فرمود:
هنگامى كه موسى (ع) به وعده‌گاه الهى رفت با قوم خويش قرار گذاشته بود غيبت او سى روز بيشتر طول نكشد، اما هنگامى كه خداوند ده روز برآن افزود، بنى اسرائيل گفتند: موسى (ع) تخلف كرده است و به دنبال آن دست به كارهايى كه مى‌دانيم زدند.
به موردی از کاربرد
عَشر در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ واعَدْنا مُوسَى ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسَى لأَخِيهِ هارُونَ اخْلُفْنی فی قَوْمی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبيلَ الْمُفْسِدينَ) (و ما با موسى، سى شب وعده گذاشتيم؛ سپس آن را با ده شب ديگر تكميل نموديم؛ به اين ترتيب، ميعاد پروردگارش با او، چهل شبِ تمام شد و موسى به برادرش هارون گفته بود: «در ميان قومم جانشين من باش و امور آن‌ها را اصلاح كن و از روش مفسدان، پيروى منما.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ ...) خداى تعالى در اين آيه مواعده‌اى را كه با موسى بسته بود ذكر نموده و اصل آن را سى شب گرفته و با ده شب ديگر آن را تكميل نموده، آن گاه فرموده كه جمعا مواعده با وى چهل شب بوده و در حقيقت اين آيه، آيه سوره بقره را تفسير مى‌كند كه مى‌فرمود:
(وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعينَ لَيْلَةً) و توضيح مى‌دهد كه آن عدد، مجموع دو مواعده اصلى و تكميلى است و كوتاه سخن اينكه برگشت معناى آيه به اين است كه خداى تعالى موسى (ع) را براى مدت سى شب به درگاه خود و براى گفتگوى با وى نزديك ساخته و ده شب ديگر براى اتمام آن گفتگوها بر آن مدت افزوده و در نتيجه ميقات پروردگارش چهل شب تمام شده است و اگر حساب را بر روى شب‌ها برده نه روزها و حال آنكه در اين مدت موسى روزها هم در ميقات به سر برده و معمولا در اينگونه موارد حساب روى روزها برده مى‌شود نه شب‌ها، شايد براى اين است كه غرض از اين ميقات تقرب به درگاه خدا و مناجات با او است كه شب‌ها اختصاص بيش‌ترى براى اين كار داشته و حواس انسان جمع‌تر و نفس براى انس گرفتن آماده‌تر است، آن هم در چنين مناجاتى كه در آن تورات نازل شده است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَشر»، ج۳، ص۱۷۶.
