عَمّ و عَمّات (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَمّ و عَمّات:
(وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ) عَمّ و عَمّات: واژه
«عَمّ» به معنى«عمو» (برادر پدر) است و جمع آن
«اعمام» مى‌شود
كه در آيه ۶۱ سوره نور
به كار رفته است.
همچنين واژه «عمّات» جمع «عمّه» (خواهر پدر) است.
اين بخش از آيه به پيامبر (ص) مى‌گويد:
«دختران عموى تو و دختران عمه‌ها و دختران دائى تو و دختران خاله‌هايى كه با تو مهاجرت كرده‌اند اين‌ها نيز بر تو حلالند.»
به اين ترتيب از ميان تمام بستگان تنها ازدواج با دختر عموها و دخترعمه‌ها و دختر دائی‌ها و دختر خاله‌ها با قيد اين كه با پيامبر (ص) مهاجرت كرده باشند مجاز و مشروع بوده است.
انحصار در اين چهار گروه روشن است، ولى قيد مهاجرت به خاطر آن است كه در آن روز، هجرت دليل بر ايمان بوده و عدم مهاجرت دليل بر كفر و يا به خاطر اين است كه هجرت امتياز بيش‌ترى به آن‌ها مى‌دهد و هدف در آيه بيان زنان با شخصيّت و با فضيلت است كه مناسب همسرى پيامبر (ص) مى‌باشند.
به مواردی از کاربرد
عَمَّ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(يا أَيُّها النَّبیُّ إِنّا أَحْلَلْنا لَک أَزْواجَکَ اللّاتی آتَيْتَ أُجورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمينُکَ مِمّا أَفاء اللَّهُ عَلَيْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللّاتی هاجَرْنَ مَعَکَ وَ امْرَأَةً مّؤْمِنَةً إِن وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبیِّ إِنْ أَرادَ النَّبیُّ أَن يَسْتَنكِحَها خالِصَةً لَّکَ مِن دونِ الْمؤْمِنينَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَيْهِمْ فی أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ لِكَيْلا يَكونَ عَلَيْکَ حَرَجٌ وَ كانَ اللَّهُ غَفورًا رَّحيمًا) (اى پيامبر! ما همسران تو را كه مهرشان را پرداخته‌اى براى تو حلال كرديم و همچنين كنيزانى كه از طريق غنايمى كه خدا به تو داده است مالک شده‌اى و دختران عموى تو و دختران عمه‌ها و دختران دايى تو و دختران خاله‌ها كه با تو مهاجرت كردند ازدواج با آن‌ها براى تو جايز است و نيز زن باايمانى كه خود را به پيامبر ببخشد و مهرى براى خود نخواهد چنانچه پيامبر بخواهد مى‌تواند او را به همسرى برگزيند؛ امّا چنين ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه ديگر مؤمنان؛ ما مى‌دانيم براى آنان در مورد همسرانشان و كنيزانشان چه حكمى مقرّر داشته‌ايم و مصلحت آنان چه حكمى را ايجاب مى‌كند؛ اين به خاطر آن است كه مشكلى در اداى رسالت بر تو نباشد و از اين راه حاميان فزون‌ترى فراهم سازى و خداوند آمرزنده و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
سوم و چهارمين طايفه از زنانى كه حلالند، يعنى مى‌توان با آنان ازدواج كرد،
(وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمّاتِکَ) دختر عموها و دختر عمه‌هايند، بعضى از مفسرين گفته‌اند: منظور از اين دو طايفه زنان قريشند.
(لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْمَريضِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى أَنفُسِكُمْ أَن تَأْكُلوا مِن بُيوتِكُمْ أَوْ بُيوتِ آبائِكُمْ أَوْ بُيوتِ أُمَّهاتِكُمْ أَوْ بُيوتِ إِخْوانِكُمْ أَوْ بُيوتِ أَخَواتِكُمْ أَوْ بُيوتِ أَعْمامِكُمْ أَوْ بُيوتِ عَمّاتِكُمْ أَوْ بُيوتِ أَخْوالِكُمْ أَوْ بُيوتِ خالاتِكُمْ أَوْ ما مَلَكْتُم مَّفاتِحَهُ أَوْ صَديقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَن تَأْكُلوا جَميعًا أَوْ أَشْتاتًا فإِذا دَخَلْتُم بُيوتًا فَسَلِّموا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِکَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلون) (بر نابينا و افراد لنگ و بيمار ايرادى نيست كه با شما هم غذا شوند و بر شما نيز ايرادى نيست كه از خانه‌هاى خودتان (خانه هاى فرزندان يا همسرانتان كه خانه خودِ شما محسوب مى‌شود بدون اجازه خاصّى) غذا بخوريد و همچنين خانه‌هاى پدرانتان، يا خانه‌هاى مادرانتان، يا خانه‌هاى برادرانتان، يا خانه‌هاى خواهرانتان، يا خانه‌هاى عموهايتان، يا خانه‌هاى عمه‌هايتان، يا خانه‌هاى دایی‌هايتان، يا خانه‌هاى خاله‌هايتان، يا خانه‌هايى كه كليدهايش در اختيار شماست، يا خانه‌هاى دوستانتان، بر شما ايرادى نيست كه به طور دسته جمعى يا جداگانه غذا بخوريد و هنگامى كه داخل خانه‌اى شديد، بر خويشتن سلام كنيد، سلام و تحيّتى از سوى خداوند، سلامى پربركت و پاكيزه. اين‌گونه خداوند آيات را براى شما روشن مى‌كند، باشد كه بينديشيد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(مِنْ بُيوتِكُمْ أَوْ بُيوتِ آبائِكُمْ ...) در اينكه خانه‌هايتان را با خانه‌هاى خويشاوندانتان و بقيه نامبردگان آورده، اشاره است به اينكه در دين اسلام خانه‌هاى نامبردگان با خانه خود شما فرقى ندارد، چون در اين دين مؤمنين، اولياى يكديگرند و در حفظ خانه و زندگى يكديگر فرقى با خانه و زندگى خودشان نمى‌گذارند، آن طور كه صاحب اختيار و سرپرست خانه خويشند، خانه‌هاى اقرباء و كسانى كه شما قيم و سرپرستى آنان را داريد و دوستان خويش را نيز سرپرستى مى‌كنيد. علاوه بر اين كلمه بيوتكم شامل خانه فرزند و همسر انسان نيز مى‌شود هم چنان كه روايت هم به اين معنا دلالت دارد.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَمّ و عَمّات»، ج۳، ص۲۴۹-۲۵۰.
