غیض (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
غَيْض (به فتح غین و سکون یاء) یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای فرو رفتن آب است.
غَيْض:
فرو رفتن آب است.
در
مجمع فرموده: غيض آنست كه مايع در
عمق فرو رود، «الْغَيْضُ ذَهَابُ الْمَايِعِ فِي الْعُمْقِ».
در
اقرب الموارد آنرا يكى از معانى غيض شمرده است.
راغب آنرا ناقص شدن و ناقص كردن گفته،
ديگران نيز چنان گفته‌اند؛ ولى چون در
قرآن مجید به معنى فرو رفتن آب آمده، قويّا احتمال دارد كه معناى اصلى آن فرو رفتن است و نقصان معنى لازم آن می‌باشد، كه فرو رفتن از نقصان منفك نيست.
(وَ قِيلَ يا أَرْضُ ابْلَعِي ماءَكِ وَ يا سَماءُ أَقْلِعِي وَ غِيضَ الْماءُ وَ قُضِيَ الْأَمْرُ ...) «گفته شد: اى زمين آبت را بلع كن و اى
آسمان آبت را قطع كن و نباران، آب فرو رفت و كار تمام شد».
آيه درباره
طوفان نوح (علیه‌السّلام) است و مراد آنست كه زمين آب را بلع كرد و بلع در صورت فرو رفتن همه
آب است، نه كم شدن آن؛ على هذا
(غِيضَ الْماءُ) فرو رفتن آبست، نه كم شدنش و گرنه بيرون آمدن
نوح (علیه‌السّلام) از كشتى ميسّر نمی‌شد.
(اللَّهُ يَعْلَمُ ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى وَ ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ وَ ما تَزْدادُ وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ) (خدا از جنين‌هايى كه هر
انسان يا
حیوان ماده‌اى حمل مى‌كند آگاه است؛ و نيز از آنچه رحم‌ها كم مى‌كنند و پيش از موعد مقرّر به دنيا مى‌آورند، و هم از آنچه افزون مى‌كنند و بعد از موقع به دنيا مى‌آورند؛ و هر چيز نزد او مقدار معيّنى دارد)
اهل
تفسیر (تَغِيضُ) را ناقص كردن گرفته و درباره آيه تقريبا سه قول دارند:
اول: اينكه ارحام مدت
حمل را از نه ماه كم يا زياد می‌كنند.
دوم: ارحام مدّت حمل را از شش ماه، اقلّ مدّت حمل، كم يا از شش ماه زياد و به ۹ ماه می‌رساند.
سوم: ارحام در مدّت حمل
خون حیض را كم می‌كند، كه غذاى طفل است و آنچه زياد می‌كند،
خون نفاس و خونى است كه گاهى در مدت حمل ديده می‌شود.
به نظر نگارنده هيچ يك از اين اقوال درست نيست. فكر می‌كنم مراد از
(ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى) حمل معمولى هر انثى باشد و مراد از
(ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ) نطفه‌هائى باشد كه ارحام آنها را فرو می‌برند و فاسد می‌كنند و
(ما تَزْدادُ) عبارت باشد از زايد شدن بر حمل معمولى، مثلا به جاى يك فرزند دو فرزند، يعنى: «خدا داناست به آنچه ارحام حمل يا فاسد و يا زايد می‌كنند».
در
تفسیر عیاشی از
زراره و
حمران و
محمد بن مسلم از
امام باقر و
صادق (علیهماالسّلام) نقل شده كه فرمودند: «
(ما تَغِيضُ الْأَرْحامُ) آنست كه به حمل و فرزند مبدّل نشده و
(ما تَزْدادُ) همان است كه از يك دختر يا پسر زايد شده است».
اين آيه نظير اين دو آيه است:
(يَخْلُقُ ما يَشاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً وَ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ الذُّكُورَ • أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً وَ يَجْعَلُ مَنْ يَشاءُ عَقِيماً) (مالكيّت و حاكميّت آسمان‌ها و زمين از آن خداست؛ هر چه را بخواهد مى‌آفريند؛ به هركس اراده كند دختر مى‌بخشد و به هر كس بخواهد پسر، يا اگر بخواهد پسر و دختر- هر دو- را به آنان مى‌دهد، و هر كس را بخواهد
عقیم مى‌گذارد)
در اين دو آيه:
(يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً)، به‌جاى
(ما تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثى) و
(عَقِيماً) به‌جاى
(تَغِيضُ الْأَرْحامُ و يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً) به‌جاى
(ما تَزْدادُ) است. و اللّه العالم.
راغب نيز در آيه فوق
(تَغِيضُ) را فاسد كردن و مانند آب بلع شدن، گفته است.
اين لفظ فقط دو بار در
قرآن مجید آمده است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "غیض"، ج۵، ص۱۳۸-۱۴۰.
