فخرالدین ترکستانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تُرکستانی، فخرالدین،
متکلم و
فقیه قرن یازدهم است.
خاستگاه وی
ماوراءالنهر بود، ازین رو فخرالدین ماوراءالنهری نیز خوانده شده است.
از هنگام
تولد و دوره
کودکی او اطلاع دقیقی در دست نیست.
وی در آغاز، بر یکی از
مذاهب اهل سنّت بود، آنگاه از منطقه خود به
مشهد مقدس رهسپار شد و در همانجا، در اوان
نوجوانی و آغاز سن
تکلیف ، به
تشیع گروید.
به گفته
آقابزرگ طهرانی او خود در مقدمه کتابش، شرح (حدیث)
الغمامه ، بدین امر
تصریح کرده است.
گفتنی است که
سیدهاشم بحرانی نیز نام او را در زمره ۲۵۳ نفری آورده که داستان
شیعه شدن آنان را در
ایضاح المسترشدین بتفصیل بیان کرده است.
فخرالدین ترکستانی پس از
تحصیل مقدمات و
علوم و
فنون ادبی نزد برخی از
علمای مشهد ، به
قم هجرت کرد، در آن‌جا مقیم شد و دست کم سی سال باقی‌مانده
عمر خود را در آن دیار گذراند و
علوم عالی دینی را در محضر
علمای قم فرا گرفت.
به احتمال قوی، یکی از استادان او مولی
محمد طاهر قمی ، عالم
اخباری عصر صفوی (متوفی ۱۰۹۸)، بوده است.
ترکستانی در اواخر حکومت
شاه عباس دوم صفوی (۱۰۵۲ـ ۱۰۷۸) در
قم درگذشت.
مهمترین تألیفات شناخته شده ترکستانی عبارت‌اند از: کتاب شرح (حدیث)
الغمامه و کتاب شرح
توحید مُفَضّل (هر دو به
فارسی ).
نخستین کتاب، ترجمه و شرح حدیث
غمامه (یا
غمام/ سحابه/ بساط) در بیان یکی از
معجزات امام علی علیه‌السلام است که آن را به پیشنهاد مرتضی قلی خان، والیِ اردبیل، نوشته و به شاه عباس دوم اهدا کرده است.
او در این کتاب، حدیث مذکور را بخش بخش به
عربی نقل و به فارسی شرح کرده است.
نسخه ای از این کتاب در
اردبیل ، نسخه ای در دهخوارقان (
آذرشهر ) از توابع
تبریز و نسخه ای دیگر در
نجف دیده شده است.
دومین کتاب، ترجمه و شرح توحید مُفَضّل است که آن را در ۱۰۶۵ نوشته است.
نسخه ای از این کتاب در اردبیل، نسخه ای در
کاظمین و نسخه ای نیز در تبریز یافت شده است.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: الروضة النضوة فی علماء الماة الحادیة عشرة، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۰.
(۳) عبدالله بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تُرکستانی»، شماره۳۴۶۹.
