فعل کثیر خام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فعل كثير، از مبطلات نماز محسوب می‌شود.
عنوان «فعل كثير»، هر چند در كلمات فقها موضوع حكم واقع شده؛ ليكن در آيه يا روايتى نيامده است؛
[۱] از اين رو، برخى گفته‌اند: از نظر عرف يا شرع و يا لغت نيازى به تعريف فعل كثير نيست؛ زيرا چنين عنوانى در شرع وارد نشده است.
[۲] به دليل عدم ورود عنوان «فعل كثير» در روايات، در تفسير و تعريف آن اختلافاتى پديد آمده است و كلمات فقها در اين باره مضطرب و حتى بر حسب ظاهر متناقض است.
[۳] بسيارى از فقها آن را به كار زيادى كه انجام دهنده آن را از عنوان نماز گزار خارج سازد و موجب محو صورت نماز گردد، تعريف كرده‌اند.
[۴] ضمن آنكه مرجع در تشخيص كثرت را نيز عرف و عادت دانسته‌اند.
[۵] بنابر تعريف ياد شده، ملاك در فعل كثير خروج فاعل از عنوان نماز گزار و محو صورت نماز است. بنا بر اين، فعلى كه موجب محو عنوان نماز نشود، فعل قليل به شمار مى‌رود و موجب بطلان نماز نمى‌شود.
برخى، فعل كثير را به كار زيادى كه موالات ميان اجزاى نماز را برهم زند، تعريف كرده‌اند.
[۶] بنابر هر دو تعريف، صرف انجام دادن كار زياد در اثناى نماز، بدون آنكه موجب محو صورت نماز و نيز فوت موالات شود، از موضوع حكم خارج است؛ ليكن برخى، فعل كثير را به تكرار كارى خارج از جنس اعمال نماز (ذكر، دعا و مانند آن) تعريف كرده‌اند.
[۷] بنابر اين تعريف، عنوان فعل كثير موضوع احكام است، هرچند موجب محو صورت نماز و نيز فوت موالات نشود. ظاهر كلمات برخى نيز همين است؛
[۸] ليكن برخى گفته‌اند: شايد مقصود از فعل كثير نزد اينان نيز همان كثرتى باشد كه موجب خروج انجام دهنده از عنوان نماز گزار و محو صورت نماز مى‌گردد.
[۹] از احكام آن در باب صلات سخن گفته‌اند.
بدون شك فعل كثيرى كه از سنخ و جنس نماز است، همچون ذكر و دعا در اثناى نماز، ضررى به نماز نمى‌زند؛ اما فعل كثير از غير سنخ نماز مانند گام برداشتن، حركت دادن بدن و دستها در صورتى كه موجب محو صورت نماز گردد و نمازگزار را از عنوان نماز گزار خارج كند، موجب بطلان نماز مى‌شود. همچنين است اگر موالات را برهم زند.
[۱۰] آيا فعل كثيرى كه فاقد دو ويژگى ياد شده باشد، موجب بطلان نماز مى‌شود يا نه؟ برخى تصريح به عدم بطلان كرده‌اند.
[۱۱] ظاهر كلام جمعى بطلان است.
[۱۲] آيا ارتكاب فعل كثير از روى سهو نيز موجب بطلان نماز مى‌شود يا نه؟ در صورتى كه موجب محو صورت نماز گردد، بسيارى آن را باطل كننده دانسته‌اند؛
[۱۳] اما چنانچه موجب فوت موالات گردد، با حفظ صورت نماز، نماز باطل نخواهد شد.
[۱۴] بسيارى از فقها بين از بين رفتن صورت نماز و از بين نرفتن آن و نيز بين فوت موالات و عدم آن تفصيل نداده‌اند و كلمات آنان در عدم بطلان نماز به فعل كثير از روى سهو مطلق است. اين نظر به مشهور
[۱۵] اصحاب
[۱۶] و ظاهر اصحاب
[۱۷] نسبت داده شده است؛ بلكه برخى تصريح به عدم بطلان به نحو مطلق كرده‌اند
[۱۸] بعضى فقها ارتكاب هر عملى از غير جنس نماز ـ جز آنچه بر جواز آن نصّى وارد شده است ـ را موجب بطلان نماز دانسته‌اند؛ مصداق فعل كثير باشد يا نباشد؛ صورت نماز را برهم زند يا نزند.
[۱۹] [۲۰] مدارك الاحكام، ج۳، ص۴۶۶ ؛ كتاب الصلاة(نائينى)، ج۲، ص۱۶۸
[۲۱] مجمع الفائدة، ج۳، ص۶۹
[۲۲] غنائم الايام، ج۳، ص۲۴۴
[۲۳] كتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۸ ؛ المعتبر، ج۲، ص۲۵۵ ؛ منتهى المطلب، ج۵، ص۲۹۳ ؛ ذكرى الشيعة، ج۴، ص۶ ـ ۷ ؛ غاية المراد، ج۱، ص۱۹۲ ؛ مجمع الفائدة، ج۳، ص۶۹ ؛ مدارك الاحكام، ج۳، ص۴۶۶
[۲۴] المبسوط، ج۱، ص۱۱۸ ؛ كتاب السرائر، ج۱، ص۲۳۸ ؛ تذكرة الفقهاء، ج۳، ص۲۸۸ ؛ كشف اللثام، ج۴، ص۱۷۴
[۲۵] جواهر الكلام، ج۱۱، ص۶۲؛ جواهر الكلام، ج۱۱، ص
[۲۶] اشارة السبق، ص۹۲
[۲۷] الإقتصاد، ص۲۶۴ ؛ إصباح الشيعة، ص۷۹ ؛ الجامع للشرائع، ص۷۷
[۲۸] جواهر الكلام، ج۱۱، ص۶۲ ؛ مستمسك العروة، ج۶، ص۵۸۴
[۲۹] مفتاح الكرامة، ج۴، ص۹۴۲ ؛ جواهر الكلام، ج۱۱، ص۶۲ ـ ۶۶
[۳۰] جواهر الكلام، ج۱۱، ص۶۴
[۳۱] الإقتصاد، ص۲۶۴ ؛ اشارة السبق، ص۹۲ ؛ إصباح الشيعة، ص۷۹
[۳۲] الدروس الشرعية، ج۱، ص۱۸۵ ؛ مسالك الافهام، ج۱، ص۲۲۸ ؛ مدارك الاحكام، ج۳، ص۴۶۶ ؛ مفاتيح الشرائع، ج۱، ص۱۷۱ ؛ جواهر الكلام، ج۱۱، ص۶۶ ؛ موسوعة الخوئى، ج۱۵، ص۵۰۱ ـ ۵۰۵
[۳۳] جواهر الكلام، ج۱۱، ص۶۷
[۳۴] غنائم الايام، ج۳، ص۲۵۱
[۳۵] ذكرى الشيعة، ج۴، ص۹
[۳۶] جامع المقاصد، ج۲، ص۳۵۰
[۳۷] مستمسك العروة، ج۶، ص۵۸۴ ـ ۵۸۵
[۳۸] الحدائق الناضرة، ج۹، ص۴۳ .
