فلسفه وجودی شیطان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شیطان اسم جنس برای هر موجود شرور و دارای شیطنت است که در
عرف عامیانه بر
ابلیس اطلاق میشود.
ابلیس و یا شیطان از مخلوقات
خداوند و دارای
اراده و
شعور است و پیش از
انسان وجود داشته و با
فرشتگان می‌زیسته است
چون خداوند، انسان را آفرید، شیطان
حسادت ورزید و از روی
تکبر بر انسان
سجده نکرد و
سوگند خورد که
نسل آدم را به
گناه و زشتی بیالاید و گمراه سازد
و خداوند بدو تا
قیامت مهلت داد.
در نظرگاه اسلامی شیطان یک موجود
شر تلقی میشود. با توجه به این حقیقت، این سؤال مطرح میشود، چرا خداوند چنین موجودی را خلق کرده است و
فلسفه وجود شیطان چیست؟ این مسئله چند پاسخ دارد:
از
قرآن کریم بر می‌آید که شیطان از نوع
جن است
و خداوند، جن و انس را تنها برای
عبادت آفریده است.
از این رو، می‌توان دریافت که شیطان نیز برای عبادت
خلق شده است و هیچ ناپاکی و نقصی در خلقت او نبوده است. حتی او بر اثر عبادت بسیار، در شمار فرشتگان الهی درآمد. گواه است بر این حقیقت آنکه قرآن می‌فرماید: «و... به فرشتگان گفتیم به
آدم سجده کنید و همه سجده کردند مگر ابلیس»
این
آیه نشان می‌دهد که شیطان جزو فرشتگان بوده است. با این حال، او سجده نکرد و از فرمان الهی سر پیچید. همچنین از ماجرای سرپیچی شیطان بر می‌آید که او همچون دیگر اجنه و نیز انسان، دارای آزادی و
اختیار است و خود موجب گمراهی خویش شده است
خداوند هیچ گاه شر مطلق نیافریده است. وجود نفسی همه موجودات،
خیر است.
با این حال، گاه موجودی با اضافه به موجودی دیگر منشا صدور شر میشود
شیطان نیز- فی نفسه- شر نبوده است او هنگام خلقت آدم در
آزمایش الهی قرار گرفت و از آن سربلند به در نیامد و راه شرارت در پیش گرفت.
وجود شیطان برای
تکامل انسان ضروری است؛ زیرا انسان از گذر مبارزه با او به مقامات والای بندگی و پرهیزگاری می‌رسد
برخی معتقدند که اگر شر و فساد و تعب و فقدان و نقص و ضعف در جهان نبود،
خیر و صحت و راحت و
وجدان و
کمال و قوت نیز مصداقی نمی‌یافت و
عقل انسان به این مفاهیم راه پیدا نمی‌کرد
آن گاه انسان معنای
خیر را درک می‌کند و آن را برمی گزیند که شر را ببیند و از آن آگاه باشد. بنابراین نظریه، وجود شیطان از ارکان نظام
جهان انسانی است و تنها آن گاه می‌توان وجود شیطان را شر پنداشت که از او پیروی شود؛ اما مخالفت و مبارزه با او خیر است و مایه
رشد و تعالی.
انسان در هیچ یک از اعمال خویش مجبور نیست. خدا او را آزاد و مختار آفریده تا راه صواب را از خطا بازشناسد و نیکی را ازبدی تمایز دهد. وانگهی، او را به لطف خویش یاری داده و با ارسال رسل و انزال کتب و
حکم عقل و
فطرت ،
حجت را بر او تمام کرده است. از این رو است که به شیطان فرموده است: «بی گمان تو بر بندگان من سلطه نخواهی یافت مگر کسانی از گمراهان که تو را پیروی کنند.»
چون انسان‌ها مختار آفریده شده‌اند، به هر روی، برخی از آنان- شیطان موجود باشد یا نباشد- به گناه خواهند لغزید. وجود شیطان تنها یکی از مصداق‌های آزمایش الهی است و مصادیق دیگری نیز برای آن می‌توان یافت
بنابراین، شیطان- هر چند شر است- یارای آن ندارد که انسان را به گناه وادارد
از آنچه درباره علت آفرینش شیطان بیان شد، علت
امهال او نیز آشکار می‌گردد.
فرهنگ شیعه، برگرفته از مقاله«فلسفه وجودی شیطان» ج۱، ص۳۶۵.
