فمینیسم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فِمینیسم، (Feminism)، واژه ای فرانسوی و از ریشه
لاتینی (Femind) است و با اندکی تغییر، در زبانهای دیگر مثل
انگلیسی و
آلمانی هم به یک معنا به کار میرود. Feminine (
فِمینین) به معنای
زن یا
جنس مونث است.
فمینیسمِ مصطلح، ممکن است در دو معنا به کار رود.
معنای اوّل، که همان کاربرد عمومی و شناخته شده آن است، به اندیشه و نهضتی گفته میشود که مدافع برابری حقوق زنان با مردان در ساحتهای
اجتماعی، اقتصادی، سیاسی میباشد که در فارسی ممکن است از این واژه به زن سالاری، زن گرایی و… تعبیر شود. البته با پیشرفت این اندیشه، از جمله نتایج به دست آمده، تحقق و تشکیل
مجموعه های منظم و سازمان یافته ای برای فعالیتهای زنان است که با عناوین مختلفی؛ مانند تشکل زنان، انجمن زنان، نهضت زنان و… بروز و ظهور مییابد.
معنای دوم، نمود و ظهور خُلقیات و صفات زنانه در مردان است که این معنا مورد نظر نیست.
فمینیسم به عنوان
دفاع از حقوق زنان و برابری این حقوق با مردان، پیشینه ای بیش از چند صده دارد، ولی میتوان گفت که این واژه در اواسط قرن نوزدهم میلادی به این معنا به کار رفت. به منظور تحقق اندیشه فمینیستی، به تدریج
جنبشهای گوناگونی شکل گرفته و برای رسیدن به خواسته های خویش، راه های متفاوتی را در پیش گرفتند. از نظر تاریخی تکامل جریان فمینیستی را میتوان به دو مقطع و مرحله تقسیم نمود.
مرحله اوّل – از اوایل قرن ۱۹ تا ۱۹۲۰ (بعد از
جنگ جهانی اوّل)، و مرحله دوم – از دهه ۶۰ به بعد است. البته فمینیسم در تعریف اوّلیه خود، نهضت حقطلبی زنان بود که از
آمریکا شروع شد؛ یعنی زنان در برابر تبعیضهایی که ریشه در “
جنسیت” داشت و در آن زمان مطرح بود، حرکتی را با انگیزه و هدف حقطلبی شروع نمودند که تنها بر مبنای دیدگاه ها و نگرشهای خاص
اجتماعی و بعضاً دینی خود قدم در این مسیر نهاده بودند.
این نهضت، نقطه ضعف هایی هم در برداشت، ولی در سالهای ۱۹۷۰ – ۱۹۸۰ گرایشهای متعددی از فمینیستها، از گروه های بسیار افراطی گرفته تا طیفهای
محافظه کار، و حتی دینی مذهبی ظهور نمودند.
در نتیجه، گرایش و نظرات متعددی در ایده فمینیستی وجود دارد، ولی همه آنها در این که
حقوق زنان نادیده گرفته شده و میبایست با انتخاب راه کارهای مناسب، این تضییع حقوق و
تبعیض از میان برود، مشترک اند. البته محورهایی هم وجود دارد که موجب اختلاف و تعدد آنان گشته است.
معرفت شناسی شاخه ای از
فلسفه می باشد که از
معرفت بحث می کند. امروزه معرفت شناسی بیش از آن که یک دانش باشد یک ابزار سیاسی است. لذا
جنبش های سیاسی متفاوت تلاش می کنند که بر اساس این ابزار، موفقیت هایی را به دست بیاورند. بر این اساس، اگر فمینیسم را هم به عنوان یک
جنبش اجتماعی زنان در نظر بگیریم، نباید آن را از این نکته مستثنا کنیم؛ زیرا این روش تلاش کرده است به کمک این ابزار، مقبولیتی در میان اندیشمندان کسب کند.
جنبش های فمینیستی در اعتراض به مسائلی؛ از قبیل تقسیم کار و موقعیت زنان در
جامعه غرب شکل گرفت و تدریجاً به صورت یک
نظام فکری درآمد. فمینیسم برای این که در میان
فلسفه جدید راهی باز نموده و به یک
مکتب فکری تبدیل شود، تلاش کرد تا یک نوع معرفت شناسی خاص را طراحی کند.
می دانیم که در بین گرایش های مختلفِ معرفت شناسانه دو گرایش عمده وجود دارد: گرایش درون گرایانه و گرایش برون گرایانه. معرفت شناسی فمینیستی شاخه ای از گرایشات برون گرایانه معرفت شناختی است که مدعی نقش عوامل بیرونی در فرآیند توجیه باور هستند.
این شاخه که گرایشی از
معرفت شناسی اجتماعی است، برخلاف
معرفت شناسی سنتی، منکر مطلق بودن حصول معرفت بوده؛ بدین معنا که وجود برخی مقدمات معین، لزوماً سبب شکل گیری یک باور معین و یکسان در همه افراد نمی شود و هر فرد به تناسب محیط
اجتماعی خود، از آن مقدمات یکسان به باوری متفاوت می رسد و عوامل
اجتماعی؛ چون منزلت، شرایط
اجتماعی و شناختی، امتیازات
اجتماعی فرد و ساختار
اجتماع قدرت را از شرایط مهم حصول معرفت می دانند. در این صورت آنان به جای پرسش از
ماهیت معرفت، از ماهیت
اجتماعی شخصی که معرفت برای او حاصل می شود، صحبت می نمایند. این نوع
معرفت‌شناسی که با معرفت‌شناسی انگلیسی ـ آمریکایی تقابل دارد، مدعی است که با نگاهی به گذشته درمی‌یابیم که سیر اندیشه، فلسفه و معرفت، همواره
مرد مدار بوده و بنابر خواست و علایق آنان شکل گرفته است؛ از این رو، معرفت‌شناسی براساس تجربه‌های جنسیت، رنگ و تحصیلات پدید آمده است، پس از عینیت و قطعیت در معرفت باید دست کشید.
یکی از بحث هایی که فمنیست ها دارند این است اگر قرار بود زنان،
تاریخ فلسفه را می نوشتند، فلسفه عالم متفاوت بود؛ زیرا زنان از لحاظ موقعیت
اجتماعی، متفاوت هستند و می توانند معرفت دیگری داشته باشند، بنابراین معرفت مردان با معرفت زنان کاملاً متفاوت است.
مجموعۀ دیدگاه های فمینیست ها در باب معرفت، «
معرفت شناسی فمینیستی» Feminist epistemology نام گرفته است.
فمینیست ها معرفت شناسی خود را در دو رکن خلاصه کرده اند؛ یکی انتفاد از اصالت فرد (individualism) و دیگری نقش و جایگاه (standpoint) معرفت. تمام تلاش فمینیست ها معطوف به این است که اولاً: معرفت زنانه با معرفت مردانه متفاوت است، ثانیاً: معرفت زنانه امتیاز و ویژگی خاصی به معرفت مردانه دارد.
[فمینیسم و دانش های فمینیستی، مترجمان: عباس یزدانی، بهروز جندقی، نقد وشرح: علیرضا قائمی نیا، محمود فتحعلی و…،دفتر مطالعات و تحقیقات زنان(۱۳۸۲)،ص۳۹ـ۵۳و۱۳۸ـ۱۵۹
]
در
نقد این دیدگاه می توان گفت: اگرچه نقش و تأثیر عوامل
اجتماعی بر باور افراد، قابل انکار نیست، اما پذیرش ادعای فمنیست ها بدین معنا است که هیچ تعریف مطلقی از معرفت وجود نداشته و معرفت، امری عینی نبوده، بلکه امری نسبی و صرفاً تابع ذهنیت افراد است. اشکال وارده بر این ادعا، آن است که آیا خود این ادعا که به نوعی معرفت و باور این افراد است، نیز مشمول نسبیت و ذهنیت می شود یا نه؟ اگر پاسخ منفی است، پس ادعای نسبیت و ذهنیت معرفت، خود به خود نقض می شود، اما اگر پاسخ مثبت است، پس چگونه خود با این جزمیت در مورد نقش عوامل
اجتماعی و جنسیت در روند معرفتی در طول تاریخ، سخن می گویید؟ و چگونه از این
امر ذهنی و فردی خود، نتیجه کلی،
عینی و تاریخی می گیرید؟؛ زیرا امری که عینی نباشد، مشمول نتیجه گیری
کلی نیز نخواهد بود!. اگر چه نقش عوامل
اجتماعی و حتی رنگ و جنسیت در حصول معرفت، مهم و مؤثر است، اما این بدان معنا نیست که شخص در برابر این عوامل کاملاً فاقد
اراده و
آزادی است؛ زیرا در این صورت نقش فرد به عنوان فاعل شناساگر در حصول معرفت، نادیده انگاشته شده و معرفت، امری
جبری خواهد بود. به نظر می رسد که در این گرایش، نقش نفس و روح انسانی در حصول معرفت به حساب نیامده و فاعل شناساگر، امری طبیعی و مادی محسوب گشته است.
در مورد گرایشاتی که در زمینه فمینیسم وجود دارد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
فمینیسم لیبرال،
فمینیسم مارکیستی،
فمینیسم رادیکال،
سوسیال فمینیسم،
فمینیسم فرامدرن،
فمینیسم اسلامی.
فمینیسم که پیشینه ای نسبتاً زیاد دارد، از اواخر قرن نوزدهم به طرق گوناگون به
کشور های اسلامی هم وارد شده است.
فمینیسم که یک نهضت و
جنبش اجتماعی بود، در طی حرکت چند دهه خویش توانسته است، علاوه بر این که نظریات خود را به صورت منظم و دانشگاهی به نام Women’s Studied (مطالعات زنان)، علمی نماید، شرایط مناسب را برای پیدایش حرکت جدیدی که ثمره آن ظهور کارشناسان مسائل زنان باشد، فراهم نماید. توجه به این نکته حائز اهمیت خواهد بود که پیدایش فمینیسم غربی، به عنوان یک حرکت
اجتماعی فرهنگی در شرایط و بستر خاصی شکل گرفته است. لذا نقدهای جدّی بر هر یک از مبانی و دیدگاه های متعدد فمینیسم مطرح است که نیازمند بررسی و فرصت دیگری است.
جنبش،
حقوق،
رادیکال،
زنان،
فلسفه،
فمینیست،
فمینین،
لیبرال،
مؤنث،
معرفت شناسی
گرایش های فمینیستی
مفهوم فمینیسم
معرفت شناسی فمینیستی
پیشینۀ فمینیسم
علم
سایت اسلام پدیا
