قادربخش بیدل‌سندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قادربخش بیدل سِندی، صوفی و شاعرِ سند در قرن سیزدهم بود.
بیدل سِندی فرزند محمّدمحسن، یکی از صوفیان حنفی مذهب و قادری مسلک، بود و در ۱۲۳۰ زاده شد.
از پنج سالگی تا دوازده سالگی، به تحصیلات مقدماتی پرداخت
و زبانهای فارسی و عربی را فراگرفت و زبانهای اردو و سندی و سرائیکی را در محلّ زندگی خود، مانند زبان مادری، آموخت و به همه این زبان‌ها آثاری از خود به یادگار گذاشت.
برای اشعاری که به هر یک از این زبان‌ها می‌سرود، تخلّصی جداگانه برگزیده بود: در اشعار عربی، «قادر»، در فارسی «بیدل» و در سندی و اردو و سرائیکی، «طالب» تخلّص می‌کرد.
یکی از فرزندان او نیز به نام محمّدمحسن شاعر و متخلّص به «بیکس» بود.
بیدل صوفی بود و ازاین‌رو او را «
فقیر قادربخش » می گفتند.
در علوم رایجِ زمان خود، مانند طب و
شعر و
لغت و صرف و نحو، مهارت داشت و در همه این موضوع‌ها کتاب نوشته، و همچنین اسرار و رموز
تصوّف و
عرفان را در برخی از آثار خود به وضوح شرح کرده است.
).
برای بیدل، هجده اثر منظوم و منثور یاد کرده اند
که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
رموز القادری، شرح قصیده عربی
عبدالقادر گیلانی (متوفی ۵۶۱)
دیوان سلوک الطّالبین، مجموعه غزلیات بیدل (شامل نود غزل) که به سبک محمودنامه است، یعنی حرف اول هر بیت در هر غزل با حرف آخر ردیف آن غزل یکی است.
او در این غزلیات «طالب» تخلّص می‌کرد
مثنوی دلگشا، که مثنوی کوتاهی در حدود ۲۵۰ بیت است.
مصباح الطریقه یا مصباح الطّریق، دیوان بیدل، مشتمل بر: غزلیات و قصاید و ترجیع بند و ترکیب بند و مخمّس و مسدّس و قطعات تاریخی که در آن «بیدل» تخلّص کرده است.
مِنهاج الحقیقه، مجموعه‌ای مشتمل بر سی غزل عربی بیدل.
مثنوی نهرالبحر، به تقلید مثنوی معنوی درباره تصوّف.
شاعر مثنوی معنوی را «بحر» و مثنوی خود را «نهر» نامیده است.
از آثار منثور اوست :
تقویت القلوب فی تذکرة المحبوب، به زبان سندی/ سرائیکی، در شرح اصطلاحات و سخنان عارفان و شاعران.
رموز العارفین، شرح اقوال ۲۴ عارف درباره توحید و الفوائد المعنوی، مشتمل بر ۱۸۷ مشاهده نویسنده و شرح آن‌ها به زبان عربی، که ترجمه آن به زبان سندی، قابل توجه است.
کتابی نیز به نظم و نثر فارسی دارد به نام قرة العین فی مناقب السّبطین که ۲۹
حدیث پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم را درباره
امام حسن و
امام حسین ، علیهماالسلام، شرح کرده است.
بیدل در ۱۲۸۹ درگذشت.
مزارش نزدیک ایستگاه سندِ پاکستان است و در شانزدهم ذیقعده هر سال، مراسم «عُرس» به یاد او بر مزارش برگزار می‌شود.
(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
(۲) هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۳) مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، کراچی ۱۹۵۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قادربخش بیدل‌سندی »، شماره۲۴۲۴.
