لباب الأدب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«لباب الآداب» نمونه روشنی از نوع کتابهای
ادب است که بدون نظم و ترتیب خاصی به فصل‌ها و بابهای متعددی در موضوعات مختلف تقسیم شده است.
بابهای نخست کتاب به موضوعاتی همچون
سیاست،
کرم،
شجاعت و
آداب اختصاص دارد که خود به ۱۵ فصل تقسیم شده است.
مؤلف در آغاز هر باب یا فصل، نخست به آیاتی از
قرآن کریم و
احادیث نبوی استناد می‌کند و سپس به نقل حکایات و اشعاری درباره هر موضوع می‌پردازد. بخش دیگر کتاب درباره
بلاغت است که در آن به موضوعاتی همچون
محاسن شعر،
تشبیه و
انواع شعر (
عتاب،
مرثیه،
تغزل و
حکمت ) اشاره دارد.
بخش پایانی کتاب به سخنان و
کلمات قصار حکیمان و بزرگانی چون
ارسطو،
افلاطون و
فیثاغورس اختصاص یافته است. این کتاب مانند دیگر کتابهای مشابه ادب که «
ایام العرب» و «
ایام الفرس» را نیز دربردارند، حکایاتی درباره پادشاهان ایران چون
انوشیروان،
اردشیر،
بهرام گور و
خسرو پرویز و نیز امپراتوران
روم و حکام
یمن نقل کرده است. همچنین روایاتی که در
تاریخ اسلام و حوادث و وقایع صدر
اسلام از قول مورخانی چون
ابو الحسن مداینی در آن نقل شده است، خالی از فایده نیست.
مؤلف در ابتدای ابواب کتاب برخی احادیث نبوی را یادآور می‌شود. اما از آنجا که وی از دانشمندان و
عالمان به سنت نبوی نبوده است، گاه احادیثی را ذکر می‌کند که سندا صحیح نیستند.
از اینرو لازم است خواننده به
احادیث وارده در کتاب احتجاج و استدلال نکند مگر در مواردی که خود مؤلف به صحیح یا حسن بودن روایت تصریح کرده باشد.
مبالغه نیست اگر بگوئیم این کتاب در نوع خود کم نظیر است خواننده در آن از باغی قدم بیرون نمی‌گذارد مگر اینکه در باغی دیگر گام می‌نهد و پیوسته از شکوفه‌های حکمت و شاخسارهای ادب بهره مند می‌گردد. از ویژگی‌های این کتاب اینست که به نقل برخی اقوال منظوم یا منثور می‌پردازد که در هیچ کتاب چاپ شده‌ای غیر از خودش یافت نمی‌شود. مثلا در این کتاب ابیاتی از
عامر بن طفیل آمده که در
دیوان عامر چاپ شده در
اروپا به چشم نمی
خورد.
با اینکه خاورشناسی که این دیوان را به چاپ رسانده هر آنچه از عامر در کتب ادبی پراکنده بوده است را یک جا فراهم آورده است. همچنین ابیاتی از
مالک بن حریم همدانی در کتاب آمده که در هیچ کتاب دیگری موجود نیست.
نسخه اصلی این کتاب همانست که توسط خود مؤلف در زمان حیاتش به سال ۵۷۹ ق نگاشته شده و به فرزندش
مرهف ابن اسامه کرده است.
نسخه دیگری از کتاب که در سال ۱۰۶۶ ق نگاشته شده در دار الکتب المصریة موجود است. اما این نسخه از کیفیت پائینی برخوردار است و تحریفات و افتادگی‌های فراوانی در آن به چشم می
خورد. حال این افتادگی‌ها یا به جهت رعایت اختصار از جانب نگارنده صورت پذیرفته است و یا به دلیل کسالت یا ناتوانی وی از قرائت نسخه اصلی به وقوع پیوسته است.
«لباب الآداب» اولین بار توسط
احمد محمد شاکر در
قاهره به سال ۱۳۵۴ ق منتشر شد. نسخه مورد استفاده در این برنامه از روی چاپ این کتاب در سال ۱۴۰۷ ق می‌باشد که توسط انتشارات مکتبة السنة، الدار السلفیة لنشر العلم، در قاهره صورت گرفته است.
(۱) - دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، مدخل: اسامة
(۲) - مقدمه محقق کتاب، احمد محمد شاکر
نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
