• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

لله عارفه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



عارفه لَلَّه، زن زاهد و اصلاحگر دینی کشمیری در قرن هشتم بوده است.



لَلَّه عارفه، زن زاهد و اصلاحگر دینی کشمیری در قرن هشتم بوده است.


از زندگی وی اطلاعات اندک و مبهمی در دست است. او در میان مسلمانان و هندوان کشمیر از محبوبیت یکسانی برخوردار است. آثار ریشیهای کشمیر جزو نخستین منابع سرگذشت لله به شمار می‌رود.
[۱] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۱، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۲] علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، ج۱، ص۷۲، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.



لله نزد عموم به لَل‌دِد، لَل‌دِدی، لَل‌ماج و مَئی لَل‌دِدی (به معنای مادرِ بزرگ) معروف است و در زبان سنسکریت به نامهای لَل‌ یوگیشوَری و لِل‌ایشوَری شناخته شده است.
[۳] رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
[۴] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.



لله در ۷۳۵ در روستای پَنْدَریتْهَن (پنج مایلی جنوب شرقی سرینگر کشمیر) در خانواده‌ای نسبتاً توانگر به دنیا آمد.


او از همان کودکی به عزلت و دوری از خلق تمایل داشت.


پدرش، بنا به اقتضای طبقة خویش، وی را به ازدواج برهمن‌زاده‌ای درآورد،


اما به سبب اذیت و آزاری که از خانوادۀ همسرش دید و نیز گرایشهای عرفانی که داشت، به همسرداری پشت‌پا زد و به حلقه یوگینیان ( زنان یوگی ) شیواپرست پیوست و به حالت نیمه‌عریان همچون مجانین در کوچه‌ها پرسه می‌زد.
[۵] رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
[۶] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، سرینگر ۲۰۰۳.



لله با این‌که شیوایی بود، اما در نقش اصلاحگر دینی، بر آداب و رسوم و شعائر مرسوم شیواییان و برهمنان سخت خرده می‌گرفت.
[۷] محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، ج۱، ص۹۰، سرینگر ۲۰۰۴.
[۸] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.



روابط سلاطین نیز با او حسنه بود و بر اساس گزارش تاریخ حسن
[۹] حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، ج۲، ص۱۷۱، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
[۱۰] حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، ج۲، ص۱۷۵، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
[۱۱] حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، ج۱، ص۱۰۳، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
سلطنت شهاب‌الدین (حکـ‌ : ۷۶۱-۷۸۰) را در کشمیر پیش‌بینی کرده بود.


نفوذ آرای لله در کشمیر چنان شگرف بود که در پیدایش طریقتی به نام ریشی (واژه‌ای سنسکریت به معنای خردمند)، منسوب به نورالدین ریشی (متوفی۸۴۲)، در میان صوفیان کشمیرتأثیر گذاشت.


او با الهام از تعالیم لله به ریاضات و مجاهدات روی آورد و به طریق اویسی سلوک می‌کرد. تعالیم وی، که در اشعارش مجال بروز یافته، شبیه به سروده‌های لله است.
[۱۲] رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۵۰، دهلی نو ۱۹۷۸.
[۱۳] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۰، سرینگر ۲۰۰۳.
[۱۴] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۶-۱۶۷، سرینگر ۲۰۰۳.



پس از نورالدین، مریدانش این طریقت را رواج دادند و در کشمیر از شهرت بسیاری برخوردار شدند تا جایی که اعجاب ابوالفضل علامی ، مورخ قرن دهم و یازدهم دربار مغول و جهانگیر شاه، را برانگیختند.
[۱۵] رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۵۱، دهلی نو ۱۹۷۸.
[۱۶] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۸۹، سرینگر ۲۰۰۳.



ماهیت دینی لله در تاریخ تصوف محل اختلاف است و هر کس بر اساس آثار و تعالیمی که از وی باقی‌مانده است، حکم به مسلمانی یا هندو بودن او می‌دهد.


اعتقاد به مسلمانی لله را ابتدا ریشی‌ها مطرح کردند. آنان معتقد بودند که لله به دست سید علی همدانی اسلام آورد


و شاگرد برجستۀ سید حسین سمنانی ، از صوفیان کشمیر، بود.
[۱۷] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۰، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۱۸] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۱۹] علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، ج۱، ص۷۲، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.
همچنین او مخدوم جهانیان جلال‌الدین بخاری را درک کرد.


به همین سبب، صوفیان کشمیر به وی القابی همچون مریم مکانی، رابعۀ ثانی، عارفه، مجنون عاقله و مجذوب مطلق دادند.
[۲۰] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۰، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۲۱] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۸-۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۲۲] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۲۴۵، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۲۳] محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، ج۱، ص۹۳، سرینگر ۲۰۰۴.
[۲۴] محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، ج۱، ص۹۵، سرینگر ۲۰۰۴.
[۲۵] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۳۲۵، سرینگر ۲۰۰۳.



معنویت لله چنان عظیم بود که نورالدین ریشی را سخت تحت تاثیر قرار داد و او را مرید خود ساخت.
[۲۶] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۶، سرینگر ۲۰۰۳.



برخی از محققان معاصر همچون تمپل
[۲۷] سر ریچارد تمپل، جهان از Lalla: Prophetess، ج۱، ص۱-۵، انگلیسی ترجمه حدیث از Lalla، کمبریج ۱۹۲۴.
و محب‌الحسن
[۲۸] محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
نیز لله را زنی صوفی‌مسلک دانسته و معتقدند که وی اشعار وجدآمیز خود را به تأثیر از تعالیم صوفیه سروده است.
[۲۹] رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
[۳۰] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۱، سرینگر ۲۰۰۳.



از سوی دیگر، محققانی مثل رضوی
[۳۱] رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
و رفیقی،
[۳۲] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۲، سرینگر ۲۰۰۳.
[۳۳] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۹، سرینگر ۲۰۰۳.
[۳۴] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۲، سرینگر ۲۰۰۳.
[۳۵] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۲۸۳-۲۸۵، سرینگر ۲۰۰۳.
لله را زنی شیواپرست می‌دانند که صوفیان کشمیر و ریشی‌ها از او متأثر بودند و ارتباط او با صوفیان، از جمله سید علی همدانی، مبتنی بر قصه است.
[۳۶] که نوشته است اودر ۷۸۱ با سید علی همدانی ملاقات کرد، اردو دائرةالمعارف اسلامیه، ذیل مدخل، مدخل «لله عارفه»، لاهور ۱۴۰۴/۱۹۹۴.



به نظر ایشان، لله حقیقت متعال را با شیوا یکی دانسته و معتقد است که شیوا در جنبۀ حضور مستمرش در سراسر جهان سریان دارد و در حالت تنزّه والایش ورای جلوه‌های جهانی است. همچنین به نظر وی شیوا هم مؤنث است و هم مذکر ، یعنی یگانگی در دوگانگی و دوگانگی در یگانگی است و تجلی جهان، ظهوری از شیوا یا حقیقت متعال است. برهمنان کشمیر نیز لله را یکی از اوتارهای آیین خویش قلمداد می‌کنند.
[۳۷] محمد اسحاق خان، ج۱، ص۹، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، دهلی نو ۲۰۰۵.
[۳۸] محمد اسحاق خان، ج۱، ص۵۲، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، دهلی نو ۲۰۰۵.



مجموعه‌ای از گفتار‌ها و اشعار به زبان کشمیری منسوب به لله در آثار ریشیها، از جمله بابا کمال و بابا خلیل، ثبت شده است.
[۳۹] محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۱۲، دهلی نو ۲۰۰۵.
بر همین اساس، او قدیمترین نویسندۀ کشمیر شناخته شده است.
[۴۰] محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۷۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.



شعر او حاوی معانی عمیق و فلسفی است که به زبانی ساده نوشته شده است، چنانکه در عصر حاضر نیز مردم کشمیر اشعار او را زمزمه می‌کنند و به عنوان مَثل به کار می‌برند.
[۴۱] محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۷۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
[۴۲] علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، ج۱، ص۷۲، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.
در اشعار اواز واژهای سنسکریت بسیاری استفاده شده است. بسیاری از ابیات منسوب به لله، دربرخی گزیده‌ها و ترجمه‌ها به نورالدین ریشی نیز نسبت داده شده است.
[۴۳] محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۷۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
[۴۴] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۶، سرینگر ۲۰۰۳.



بارنت و گریرسن اشعار و سخنان لله را، که به «لَلْ‌وَکهـ» شهرت دارد، نخستین بار در ۱۹۲۰ تصحیح و به انگلیسی ترجمه کردند. گریرسن کتابی نیز با عنوان لله - واکیانی نوشت و دربارۀ سخنان او تحقیقی عالمانه کرد. پس از آن، ریچارد تمپل سخنان وی را به انگلیسی منظوم برگرداند و همراه با تحلیل آن‌ها در ۱۹۲۴ منتشر ساخت.
[۴۵] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۰، سرینگر ۲۰۰۳.
[۴۶] محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۱۵، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
در ۱۹۷۸ نیز پاریمو، با توجه به آثار پیشین، سروده‌های لله را مرتب و به انگلیسی ترجمه و شرح و با عنوان عروج نفس چاپ کرد.
[۴۷] عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۰، پانویس شمارۀ ۵۵، سرینگر ۲۰۰۳.

منابع :
(۱) حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
(۲) اردو دائرةالمعارف اسلامیه، مدخل «لله عارفه»، لاهور ۱۴۰۴/۱۹۹۴.
(۳) غلام حسن کهویهامی، تاریخ حسن، سرینگر ۱۹۵۴.
(۴) علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.
(۵) عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، سرینگر ۲۰۰۳.
(۶) رضوی، A تاریخ تصوف در هند، دهلی نو ۱۹۷۸.
(۷) محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، سرینگر ۲۰۰۴.
(۸) محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، دهلی نو ۲۰۰۵.
(۹) سر ریچارد تمپل، جهان از Lalla: Prophetess، انگلیسی ترجمه حدیث از Lalla، کمبریج ۱۹۲۴.
(۱۰) محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.


۱. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۱، دهلی نو ۲۰۰۵.
۲. علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، ج۱، ص۷۲، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.
۳. رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
۴. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.
۵. رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
۶. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۹-۱۷۰، سرینگر ۲۰۰۳.
۷. محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، ج۱، ص۹۰، سرینگر ۲۰۰۴.
۸. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.
۹. حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، ج۲، ص۱۷۱، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
۱۰. حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، ج۲، ص۱۷۵، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
۱۱. حیدر ملک‌ بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، ج۱، ص۱۰۳، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
۱۲. رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۵۰، دهلی نو ۱۹۷۸.
۱۳. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۰، سرینگر ۲۰۰۳.
۱۴. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۶-۱۶۷، سرینگر ۲۰۰۳.
۱۵. رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۵۱، دهلی نو ۱۹۷۸.
۱۶. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۸۹، سرینگر ۲۰۰۳.
۱۷. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۰، دهلی نو ۲۰۰۵.
۱۸. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.
۱۹. علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، ج۱، ص۷۲، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.
۲۰. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۰، دهلی نو ۲۰۰۵.
۲۱. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۷۸-۷۹، دهلی نو ۲۰۰۵.
۲۲. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۲۴۵، دهلی نو ۲۰۰۵.
۲۳. محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، ج۱، ص۹۳، سرینگر ۲۰۰۴.
۲۴. محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، ج۱، ص۹۵، سرینگر ۲۰۰۴.
۲۵. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۳۲۵، سرینگر ۲۰۰۳.
۲۶. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۶، سرینگر ۲۰۰۳.
۲۷. سر ریچارد تمپل، جهان از Lalla: Prophetess، ج۱، ص۱-۵، انگلیسی ترجمه حدیث از Lalla، کمبریج ۱۹۲۴.
۲۸. محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
۲۹. رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
۳۰. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۱، سرینگر ۲۰۰۳.
۳۱. رضوی، A تاریخ تصوف در هند، ج۱، ص۳۴۹، دهلی نو ۱۹۷۸.
۳۲. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۲، سرینگر ۲۰۰۳.
۳۳. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۶۹، سرینگر ۲۰۰۳.
۳۴. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۲، سرینگر ۲۰۰۳.
۳۵. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۲۸۳-۲۸۵، سرینگر ۲۰۰۳.
۳۶. که نوشته است اودر ۷۸۱ با سید علی همدانی ملاقات کرد، اردو دائرةالمعارف اسلامیه، ذیل مدخل، مدخل «لله عارفه»، لاهور ۱۴۰۴/۱۹۹۴.
۳۷. محمد اسحاق خان، ج۱، ص۹، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، دهلی نو ۲۰۰۵.
۳۸. محمد اسحاق خان، ج۱، ص۵۲، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، دهلی نو ۲۰۰۵.
۳۹. محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)، ج۱، ص۱۲، دهلی نو ۲۰۰۵.
۴۰. محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۷۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
۴۱. محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۷۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
۴۲. علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، ج۱، ص۷۲، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل، دهلی نو.
۴۳. محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۲۷۹، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
۴۴. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۶، سرینگر ۲۰۰۳.
۴۵. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۰، سرینگر ۲۰۰۳.
۴۶. محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، ج۱، ص۱۵، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
۴۷. عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، ج۱، ص۱۷۰، پانویس شمارۀ ۵۵، سرینگر ۲۰۰۳.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «لله عارفه»، شماره۶۸۷۱.    



جعبه ابزار