• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مجاز عقلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مجاز عقلی، اسناد فعل به فاعل غیرحقیقی، به شرط وجود علاقه را می‌گویند.



« مجاز اسنادی »، « مجاز حکمی » و « مجاز مرکب » نام‌های دیگر مجاز عقلی هستند، و آن اسناد فعل به فاعل غیرحقیقی است که با وجود علاقه‌ای تحقق می‌یابد؛ به عبارت دیگر، خروج لفظ از مجرای اصلی آن از نظر رابطه یا نسبتی که میان کلمات یافت می‌شود، مجاز عقلی است.
مجاز عقلی به طور کلی مربوط به ترکیب و ساختار جمله بوده و از محدوده واژه و کلمه بیرون است؛ لذا عبدالقاهر جرجانی آن را مجاز حکمی می‌نامد؛ زیرا یا در ظاهر یا در تقدیر، به حکم تعلق دارد، زمخشری آن را اسناد مجازی نامیده است؛ زیرا اسناد منسوب به مجاز است.


۱. (واذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا). در این جا فعل فزونی ایمان به آیات نسبت داده شده است؛ در حالی که می‌دانیم خداوند سبب تاثیر آیات در افزایش ایمان شده است.
۲. (یذبح ابناءهم) که « ذبح » به فرعون نسبت داده شده است؛ به این مناسبت که فرمان دهنده او است؛ حال آن که کشتن، کار اطرافیان فرعون بود.
[۴] زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۲، ص۲۵.
[۵] کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲ -، قرآن ثقل اکبر، ص۳۰.
[۶] صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص۳۲.
[۷] حسینی، جعفر، ۱۳۲۳-، اسالیب البیان فی القرآن، ص۴۱.
[۸] خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۲، ص۱۹۷.



۱. انفال/سوره۸، آیه۲.    
۲. قصص/سوره۲۸، آیه۴.    
۳. سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۱۲.    
۴. زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۲، ص۲۵.
۵. کمالی دزفولی، علی، ۱۲۹۲ -، قرآن ثقل اکبر، ص۳۰.
۶. صالح، صبحی، ۱۹۲۶ -، مباحث فی علوم القرآن، ص۳۲.
۷. حسینی، جعفر، ۱۳۲۳-، اسالیب البیان فی القرآن، ص۴۱.
۸. خرمشاهی، بهاء الدین، ۱۳۲۴ -، دانش نامه قرآن وقرآن پژوهی، ج۲، ص۱۹۷.



فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «مجاز عقلی».    



جعبه ابزار