• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن یوسف بنّا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بنّا، محمد بن یوسف، از محدّثان و صوفیان اصفهان در قرن سوم هجری بود.


نام کامل او را محمد بن یوسف بن معدان بن یزید الثقفی و کنیه اش را ابوعبدالله آورده اند. تاریخ ولادت بنّا معلوم نیست. وی نخستین کسی است که در اصفهان صوفی نامیده شد.
[۱] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۰ـ ۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
علی بن سهل اصفهانی ، صوفی معروف اصفهان، از اصحاب اوست
[۲] محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۳۳، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
و صوفیان دیگر اصفهانی در قرنهای سوم و چهارم از پیروان او به شمار می‌آیند. وی جدّ مادری پدر ابونعیم اصفهانی بوده است
[۳] احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان،ج ۲، ص ۹۳، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).    
عبدالله بن محمد بن حیان معروف به ابوشیخ (۲۷۴ـ ۳۶۹) مورخ مشهور، همراه پدرش او را بارها دیده بوده است و در کتاب طبقات المحدثین باصبهان او را مستجاب الدعوه خوانده و سخنانی از او نقل کرده است.
[۴] عبدالله بن محمد ابوشیخ، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، ج۳، ص۱۷۲، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۰۹.
ابومنصور • اصفهانی
[۵] معمربن احمد ابومنصور اصفهانی، کتاب المنهاج والمسائل والوصیة، ج۱، ص۴۱، چاپ نصرالله پورجوادی، معارف، دورة ۶، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۶۸).
نیز خود را در تصوّف پیرومکتب وی می‌داند. خواجه عبدالله انصاری او را پیرو مذهب احمدبن حنبل دانسته است.
[۶] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.


بنّا در جوانی به جمع آوری و کتابت حدیث مایل شد و علاوه بر مشایخ اصفهان با مشایخ شهرهای دیگر از جمله شام و بصره نیز ملاقات کرد. عدة مشایخ او را تا ششصد تن ذکر کرده اند. سپس به تصوف روی آورد و در ۲۴۵ راهی مکه شد. در این هنگام وی هنوز جوان بود. در یکی از سفرهایش همراه ابوتراب نخشبی • بوده و گفته‌اند که فتح • موصلی (متوفی ۲۲۵) را نیز ملاقات کرده است.
[۷] احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۲۲۰، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).    
[۸] ابن جوزی، صفة الصفوة، ج۴، ص۸۳، چاپ محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، حلب ۱۳۸۹ـ۱۳۹۳/ ۱۹۶۹ـ۱۹۷۳.
[۹] ابن مُلَقِّن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۴۰۴، چاپ نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۰] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۱۰۵، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۱] عبدالله بن علی ابونصر سراج، کتاب اللمع فی التصوف، ج۱، ص۳۲۵ـ۳۲۶، چاپ رینولد آلن نیکلسون، لیدن ۱۹۱۴.
[۱۲] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
[۱۳] نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، ج۱، ص۱۱، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).


محمد بن یوسف مانند ملامتیان نیشابور و پاره ای از صوفیان به کسب معتقد بود و از راه بنّایی امرار معاش می‌کرد و به همین دلیل بنّا خوانده شده است. روزها بنّایی می‌کرد و چنان‌که گفته‌اند شبها تا صبح در کوهی نزدیک اصفهان به عبادت می‌پرداخت و از خدا طلب معرفت می‌کرد.
[۱۴] نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، ج۱، ص۱۱، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).


او در ۲۸۶ وفات یافت و در اصفهان در محلة روشاباد (امروزه: خواجوی قدیم) به خاک سپرده شد
[۱۵] احمدبن عبدالله ابونعیم، ج۲، ص۹۳کتاب ذکر اخبار اصبهان، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).    
[۱۶] مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان،ص ۱۱۱، اصفهان ۱۳۴۸ ش .


بنّا در زمان حیات نزد صوفیان بغداد معروف بود. جنید بغدادی در نامه ای که به علی بن سهل اصفهانی نوشت از او خواست تا از شیخ خود، محمدبن یوسف، سؤال کند که چه چیز بر او غالب است. علی بن سهل پرسید و شیخ در پاسخ آیة ۲۱ سوره یوسف را تلاوت کرد که می‌فرماید: «واللّه غالب علی امره».
[۱۷] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۱۰۵، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۸] نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، ج۱، ص۱۲، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).


بنّا در حدیث و زهد و تصوف صاحب تألیفاتی بوده و ابوشیخ می‌نویسد که آن‌ها را دیده است.
[۱۹] عبدالله بن محمد ابوشیخ، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، ج۳، ص۱۷۲، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۰۹.
عناوین کتابهای منسوب به او عبارت است از: کتاب السنة (فی الاعمال)؛ بستان العارفین
[۲۰] معمربن احمد ابومنصور اصفهانی، کتاب المنهاج والمسائل والوصیة، ج۱، ص۴۱، چاپ نصرالله پورجوادی، معارف، دورة ۶، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۶۸).
[۲۱] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
معاملات القلوب و کتاب الصبر.
[۲۲] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۴۴، ج ۵، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۸۹/۱۹۷۰.
از او سخنانی در باب معرفت و علم بر جای مانده است.
[۲۳] احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۴۰۲ـ۴۰۳، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.


بنّا را نباید با زاهد اصفهانی قرن دوم، محمد بن یوسف بن معدان بن سلیمان معروف به «عروس الزهّاد» (متوفی ۱۸۴) اشتباه کرد؛ اشتباهی که انصاری
[۲۴] عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
کرده است.

(۱) ابن جوزی، صفة الصفوة، چاپ محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، حلب ۱۳۸۹ـ۱۳۹۳/ ۱۹۶۹ـ۱۹۷۳.
(۲) ابن مُلَقِّن، طبقات الاولیاء، چاپ نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۳) عبدالله بن محمد ابوشیخ، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۰۹.
(۴) معمربن احمد ابومنصور اصفهانی، کتاب المنهاج والمسائل والوصیة، چاپ نصرالله پورجوادی، معارف، دورة ۶، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۶۸).
(۵) عبدالله بن علی ابونصر سراج، کتاب اللمع فی التصوف، چاپ رینولد آلن نیکلسون، لیدن ۱۹۱۴.
(۶) احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
(۷) احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱ـ۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).
(۸) عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۹) نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).
(۱۰) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۱۱) محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
(۱۲) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۵، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۸۹/۱۹۷۰.
(۱۳) مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان ۱۳۴۸ ش.

۱. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۰ـ ۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲. ↑ محمدبن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۳۳، چاپ نورالدین شریبه، قاهره ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
۳. ↑ احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان،ج ۲، ص ۹۳، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).    
۴. ↑ عبدالله بن محمد ابوشیخ، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، ج۳، ص۱۷۲، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۰۹.
۵. ↑ معمربن احمد ابومنصور اصفهانی، کتاب المنهاج والمسائل والوصیة، ج۱، ص۴۱، چاپ نصرالله پورجوادی، معارف، دورة ۶، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۶۸).
۶. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۷. ↑ احمدبن عبدالله ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۲۲۰، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).    
۸. ↑ ابن جوزی، صفة الصفوة، ج۴، ص۸۳، چاپ محمود فاخوری و محمد رواس قلعه جی، حلب ۱۳۸۹ـ۱۳۹۳/ ۱۹۶۹ـ۱۹۷۳.
۹. ↑ ابن مُلَقِّن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۴۰۴، چاپ نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۰. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۱۰۵، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۱. ↑ عبدالله بن علی ابونصر سراج، کتاب اللمع فی التصوف، ج۱، ص۳۲۵ـ۳۲۶، چاپ رینولد آلن نیکلسون، لیدن ۱۹۱۴.
۱۲. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۱۳. ↑ نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، ج۱، ص۱۱، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).
۱۴. ↑ نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، ج۱، ص۱۱، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).
۱۵. ↑ احمدبن عبدالله ابونعیم، ج۲، ص۹۳کتاب ذکر اخبار اصبهان، چاپ سون ددرینگ، لیدن ۱۹۳۱۱۹۳۴، چاپ افست تهران (بی تا).    
۱۶. ↑ مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان،ص ۱۱۱، اصفهان ۱۳۴۸ ش .
۱۷. ↑ عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۱۰۵، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۸. ↑ نصرالله پورجوادی، «گزارشهای ابومنصور اصفهانی در سیر السلف و نفحات الانس»، ج۱، ص۱۲، معارف، دورة ۱۴، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۷۶).
۱۹. ↑ عبدالله بن محمد ابوشیخ، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، ج۳، ص۱۷۲، چاپ عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن، بیروت ۱۴۰۹.
۲۰. ↑ معمربن احمد ابومنصور اصفهانی، کتاب المنهاج والمسائل والوصیة، ج۱، ص۴۱، چاپ نصرالله پورجوادی، معارف، دورة ۶، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۶۸).
۲۱. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۲۲. ↑ خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۵، ص۲۴۴، ج ۵، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۸۹/۱۹۷۰.
۲۳. ↑ احمدبن عبدالله ابونعیم، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۱۰، ص۴۰۲ـ۴۰۳، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
۲۴. ↑ عبدالله بن محمد انصاری، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۱۱۱، با تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری، چاپ حسین آهی، تهران ۱۳۶۲ ش.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۱۷۹۷.    



جعبه ابزار