مختصر المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مختصر المیزان فی تفسیر القرآن»، خلاصه تفسیر «المیزان فی تفسیر القرآن» نوشته
علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه است که توسط
الیاس کلانتری در شش مجلد به
زبان عربی به انجام رسیده است.
در این کتاب همان گونه که ملخص اشاره کرده حتی کلمه‌ای به نوشته‌های مؤلف اضافه نشده و تغییری در
اصل نوشته‌های مؤلف پدید نیامده است.
الیاس کلانتری در باره چگونگی تدوین این کتاب با
اجازه علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه چنین می‌نویسد: «در ضمن بررسی و مطالعه کتاب
المیزان ، با توجه به ارزش و کارایی
مباحث تفسیری آن، خصوصا
مباحث مستقل از
تفسیر معمولی آیات، تصمیم گرفته شد که یک کتاب راهنما و فهرست موضوعات و همچنین یک دوره مختصر از المیزان تهیه و تنظیم شود، تا راه استفاده از
مباحث آن به طور تفصیلی و منظم و دسته بندی شده، برای محققان
علوم قرآنی هموارتر گردد و همچنین استفاده از این کتاب برای کسانی هم که فقط فرصت و امکان آشنایی اجمالی با معانی
آیات قرآن را دارند، به راحتی مقدور شود.
در ابتدا به تنظیم کتاب ر اهنما و فهرست اقدام شد و موضوع کتاب با مؤلف المیزان حضرت
علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه در میان گذاشته شد که با اقبال ایشان مواجه گردید. این کتاب هم برای متن
اصلی (عربی) کتاب تحت عنوان «دلیل المیزان فی تفسیر القرآن» و هم برای ترجمه فارسی آن تحت عنوان: «راهنما و فهرست ترجمه ی المیزان فی تفسیر القرآن» تنظیم و منتشر گردید و از استقبال پژوهشگران و علاقه مندان به
علوم قرآنی برخوردار شد.
در ضمن بررسی دقیق المیزان، برای نوشتن کتاب راهنما و فهرست موضوعات، طرح تنظیم کتاب «مختصر المیزان» نیز ریخته شد و بعدا با روشی که در این مقاله روشن خواهد شد، این کتاب تنظیم و آماده گردید»
وی در مقدمه کتاب جهت روشن شدن کار در
تلخیص کتاب المیزان، توجه به بعضی از جهات روش به کاررفته در تفسیر المیزان را ضروری می‌داند:
۱. مؤلف کتاب المیزان غالبا بعد از نوشتن یک یا چند
آیه ، ابتدا به
بحث لغوی درباره مفردات آیات پرداخته است.
۲. بعد از
بحث لغوی، مؤلف غالبا نظر خود را در باره معانی آیه مورد
بحث نوشته است.
۳. بعد از بیان نظر خود، اگر مفسران دیگر در باره آن آیه نظرات قابل توجهی داشته‌اند، غالبا آن‌ها را نوشته و بررسی کرده است؛ به گونه‌ای که گاهی برای آن نظرات وجهی قائل شده و گاهی آن‌ها را مردود شمرده و گاهی فقط به ذکر آن نظرات پرداخته است.
۴. در مواردی بعد از
بحث در تفسیر تعدادی از آیات،
مباحث مهم و مفصل قرآنی،
علمی، کلامی، فلسفی، اجتماعی، تاریخی، روایی و... که ممکن است ارتباطی با
مباحث آیات پیدا کند، به صورت مستقل و مجزا از
بحث تفسیری معمولی در یک یا چند فصل نوشته شده است.
در کلانتری با توجه به روش تفسیر المیزان، جهات عمده و اساسی روش کار خود در تلخیص «المیزان فی تفسیر القرآن» را این گونه
تبیین می‌کند:
۱. در این تلخیص حتی کلمه‌ای به نوشته‌های مؤلف اضافه نشده و تغییری در
اصل نوشته‌های مؤلف پدید نیامده است.
۲. عمدتا نظرات خود مؤلف المیزان در معانی
آیات قرآن انتخاب شده، مگر در مواردی که مؤلف، مطلبی را از دیگران نقل کرده و آن را پذیرفته است که در حقیقت نظر خودش مطابق نظر آن مفسر یا مبتنی بر آن بوده است.
۳. مقدمه تفسیر المیزان که مبین روش تفسیری مرحوم
علامه طباطبایی است، عینا و بدون حذف قسمتی از آن در این کتاب آمده است.
۴. قسمت‌های حذف شده عمدتا عبارتند از:
مباحث مستقل
علمی، کلامی، فلسفی، تاریخی، روایی و... که بعد از تفسیر لفظی و معمولی بعضی از آیات نوشته شده است.
۵. در جاهایی که روشن شدن معانی آیات، متوقف به
بحث روایی بوده، آن
بحث روایی انتخاب شده و در این کتاب آمده است.
۶. در جاهایی که مؤلف در باره آیه‌ای نظر خودش را به صورت مجزا بیان کرده و بعد از آن نظرات سایر مفسران را نقل و بررسی کرده، قسمت اول (نظرات خود مؤلف) انتخاب شده و نقل و بررسی نظر مفسران دیگر حذف گردیده است، اما در جاهایی که
بحث تفسیری آمیخته‌ای از نقل نظرات سایر مفسران بوده، همه آن قسمت انتخاب شده است.
۷. در جاهایی که مؤلف بعد از
تفسیر آیه، نظرات و تفاسیری نیز از سایر مفسران آورده و برای آن نظرات وجهی قایل شده و یا حداقل آن را نقل کرده و رد و ابطال نکرده است، این قبیل جاها نیز غالبا انتخاب شده، مگر در جاهایی که ضرورتی در انتخاب آن‌ها احساس نشده است.
۸. اگر در جاهایی، روشن شدن کامل معانی یک یا چند
آیه ، متوقف به مجموع
بحث تفسیری بوده، تمام آن
بحث انتخاب شده و چیزی از آن حذف نگشته است.
۹. تفسیر
سوره حمد به گونه کامل و بدون حذف قسمتی از آن برای آشنایی با روش تفسیری مرحوم
علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه به عنوان نمونه انتخاب شده است.
۱۰. عناوین
اصلی و موضوعات مهم قسمت‌های حذف شده، به صورت تیترهایی در پاورقی کتاب «مختصر المیزان» نوشته شده، به ویژه در جاهایی که
بحث روایی، حاوی احادیثی بوده که در متن تفسیر آیات اثری از آن به صورت مختلط با
بحث تفسیری لفظی نیست و مؤلف، آن موضوعات
احادیث را مستقلا در
بحث روایی طرح و بررسی کرده است
از جمله ایرادات وارد بر این کتاب، عدم تدوین فهارس حتی فهرست مطالب برای هر جلد است که خواننده را در دستیابی به
آیات دچار مشکل می‌کند. همچنین پاورقی در کتاب مشاهده نشد.
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
