مقام محمود (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَقام مَحْمود:
(أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاما مَّحْمودا) بدون شک «مقام محمود» مقام بسيار برجسته‌اى است و چنان‌كه از لفظش پيداست داراى معنى وسيعى است كه شامل هر مقامى كه در خور ستايش باشد مى‌شود (چراكه محمود از ماده حمد به معنى ستايش مى‌باشد) و از آن‌جا كه اين كلمه به‌طور مطلق در آيه آمده، شايد اشاره به اين باشد كه ستايش همگان را از اولين و آخرين متوجه
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مى‌كند و در آيه مورد بحث اشاره به مقام ممتاز و فوق‌العاده‌اى است كه براى پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در سايه عبادت‌هاى شبانه و نيايش در دل سحر حاصل مى‌شده است. معروف در ميان مفسران اين است كه اين مقام همان مقام شفاعت كبراى پيامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است، چراكه ایشان بزرگترين شفيعان در عالم ديگر است و آن‌ها كه شايسته شفاعت باشند، مشمول اين شفاعت بزرگ خواهند شد. اين تفسير در روايات متعددى نيز وارد شده است، در
تفسیر عیاشی از
امام باقر (علیه‌السلام) يا
امام صادق (علیه‌السلام) مى‌خوانيم كه در تفسير جمله:
(عَسى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْموداً)، فرمود:
«هِىَ الشّفاعة».
بعضى از مفسران كوشش كرده‌اند كه از مفهوم خود آيه، اين حقيقت را دريابند، آن‌ها معتقدند كه جمله:
(عَسى انْ يَبْعَثَكَ)، دليل بر اين است كه اين مقامى است كه
خدا در آينده به تو خواهد داد، مقامى است كه ستايش همگان را بر مى‌انگيزد، زيرا سودش به همگان مى‌رسد، (چرا كه محمود در جمله بالا مطلق است و هيچ‌گونه قيد و شرطى ندارد). همچنین حمد و ستايش در برابر يک عمل اختيارى است و چيزى كه واجد همه اين صفات باشد چيزى جز شفاعت عامه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نيست
[۳] . اين احتمال نيز وجود دارد كه مقام محمود همان نهايت قرب به پروردگار است كه يكى از آثارش شفاعت كبرى مى‌باشد. گرچه مخاطب در آيه مورد بحث، ظاهرا پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است، ولى از يک نظر مى‌توان حكم آن را تعميم داد و گفت همه افراد با ايمان كه برنامه الهى روحانى تلاوت و
نماز شب را انجام مى‌دهند سهمى از مقام محمود خواهند داشت و به ميزان ايمان و عمل خود به بارگاه قرب پروردگار راه خواهند يافت و به همان نسبت مى‌توانند شفيع و دستگير واماندگان در راه شوند. زيرا مى‌دانيم هر مومنى در شعاع ايمان خود از مقام شفاعت برخوردار خواهد بود، ولى مصداق اتم و اكمل اين آيه شخص پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.
به موردی از کاربرد
مَقام مَحْمود در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَّكَ عَسى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاما مَّحْمودا) (و پاسى از شب را از خواب برخيز و قرآن و نماز بخوان، اين يک وظيفه اضافى براى تو است، اميد است پروردگارت تو را به مقامى در خورِ ستايش برساند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه مقام در جمله
(مَقاما مَّحْمودا) ممكن است مصدر ميمى و به معناى بعث باشد، كه در اين‌صورت مفعول مطلق جمله ليبعثک خواهد بود، هرچند كه لفظ بعث در بين نيامده باشد و معنا چنين مى‌شود باشد كه پروردگارت تو را بعث كند بعثى پسنديده و ممكن هم هست اسم مكان بوده و آن‌گاه بعث به معناى اقامه و يا متضمن معناى اعطاء و امثال آن باشد كه بنابر اين احتمال، معناى آيه چنين مى‌شود باشد كه پروردگارت تو را به مقامى محمود به پا دارد و يا درحالى‌كه معطى تو است به مقامى محمود بعث فرمايد و يا عطا كند تو را درحالى‌كه بعث كننده تو است مقامى محمود. در اين‌جا محمود بودن مقام آن جناب را مطلق آورده و هيچ قيدى به آن نزده است و اين خود مى‌فهماند كه مقام مذكور مقامى است كه هر كس آن را مى‌پسندد و معلوم است كه همه وقتى مقامى را حمد مى‌كنند كه از آن خوششان بيايد و همه كس از آن منتفع گردد و به همين جهت آن را تفسير كرده‌اند به مقامى كه همه خلائق آن را حمد مى‌كنند و آن مقام شفاعت كبراى رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است كه روز قيامت در آن مقام قرار مى‌گيرد و روايات وارده در تفسير اين آيه از طرق شيعه و سنى همه متفقند بر اين معنا.
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مقام محمود»، ج۳، ص۷۹۴-۷۹۵.
