مناط الأحکام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مناط الاحکام»، تالیف
ملا نظر علی طالقانی (۱۳۰۶- ۱۲۴۰ ق.) به
زبان عربی است و موضوع آن
علم اصول می‌باشد. تالیف کتاب، در سال (۱۳۰۳ ق.) به پایان رسیده و در سال (۱۳۰۴ ق.) چاپ شده است.
شیخ آقا بزرگ تهرانی، در جلد ۲۲ کتاب عظیم «
الذریعه»، از این کتاب، به بزرگی و عظمت یاد می‌کند.
کتاب، مشتمل بر دو
فن است: فن اول، در فروع و
ظواهر و فن دوم، در بواطن و سرائر. هر کدام از دو فن، دارای بحرهای جداگانه و هر
بحر به نهرهای مستقل منشعب می‌گردد که مؤلف در هر بحر و نهری مطالب و مسائل اصولی و غیر اصولی را بیان می‌کند. فن اول که در فروع و ظواهر است، دارای پانزده بحر می‌باشد و هر بحر هم دارای تعدادی
نهر است و فن دوم که در بواطن و سرائر است، شامل پنج بحر و هر بحر به چند نهر تقسیم می‌گردد. به دلیل اینکه مؤلف، شاگرد
شیخ انصاری بوده است، در کتاب، بسیاری از گفته های استاد خود را نقل می نماید.
مؤلف، کتاب را با
حمد و ثنای
خداوند آغاز می‌کند و سپس به مطالب و مباحث اصولی در فن اول می پردازد.
فن اول، در فروع و ظواهر است و بحرهای ذکر شده در آن عبارت است از:
۱. در بیان
ما یتناهی و
ما لا یتناهی است؛ این بحر، دارای سه نهر، یک تنبیه و یک فرع می‌باشد؛
۲. در بیان شی ء کثیری که لازمه اش شی ء قلیلی است که
ضد آن می‌باشد؛ این بحر، دارای سه نهر و یک تنبیه است؛
۳. در بیان علت
تشریع و علت
تعمیم است؛ این بحر، شامل سه نهر می‌باشد؛
۴. در بیان
حفظ نظام است؛ این بحر، شامل پنج نهر و یک تنبیه است؛
۵. در بیان اینکه ضرورت‌ها، امور ممنوع را مجاز می‌کند و ضرورت، گاهی موجب عدم
امکان کامل می‌شود؛ در نتیجه، شی ء به صورت ناقص انجام می‌گردد و... ؛ این بحر، شامل پنج نهر و یک تنبیه است؛
۶. در بیان تلازم حدوث و بقاء است؛ این بحر، سه نهر را در بر دارد؛
۷. نهی در معاملات همچون نهی در عبادات موجب فساد می‌شود: این بحر، شامل سه نهر، یک تحقیق و یک تنبیه می‌باشد؛
۸. در بیان اینکه
حکم وضعی، مجعول است یا خیر؟؛ این بحر، شامل پنج نهر، یک
قاعده و دو تنبیه و یک توضیح است؛
۹. در بیان
عناوین اولیه و
ثانویه می‌باشد؛ این بحر، دارای دوازده نهر و چند تنبیه است؛
۱۰. در بیان ولایات است؛ این بحر، شامل ده نهر می باشد؛
۱۱. در باره پاره ای از احکام
نیت می‌باشد؛ این بحر، شامل سه نهر و یک تنبیه می باشد؛
۱۲. در بیان پاره ای از امور که به «
دلیل»، مربوط می‌شود؛ این بحر، شامل چهار نهر است؛
۱۳. در بیان
استصحاب است؛ این بحر، شامل چهار نهر می‌باشد؛
۱۴. پاره‌ای از احکام
نیابت و
وکالت ؛ این بحر، شامل چهار نهر است؛
۱۵. در بیان اینکه «کلی»، همان گونه که می‌تواند
ملک باشد، مالک نیز می‌تواند باشد؛ این بحر، شامل شش نهر است و چند تنبیه.
فن دوم، در بواطن و سرائر است و بحرهای ذیل را شامل می‌گردد:
۱. در بیان
عالم اعلی و شامل دو نهر است؛
۲. در بیان
ارواح مجرده و شامل چهار نهر می‌باشد (شامل مباحث
کمال صفات و
ملکات،
نفس نامیه موجود در
نباتات و
حیوانات و
انسان،
نفس حیوانی،
نفس انسانی،
عالم قدر و...) ؛
۳. در بیان
احادیث مربوط به ارواح و شرح آنها می باشد و پنج نهر دارد و اخبار و
روایات مربوط به بحث را مورد شرح و بررسی قرار می‌دهد؛
۴. در باره مطالب متفرقه عالیه می باشد و شامل سه نهر است (شامل
تجسم اعمال،
جهاد با نفس و
علاج امراض آن و بیان شباهت انسان به عالم کبیر)؛
۵. پیرامون
قرآن و
تفسیر آن و یک نهر دارد.
کتاب، بدون فهرست موضوعات و مطالب است و فاقد پاورقی و ذکر منابع می باشد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
