موزه و کتابخانه بریتانیا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
موزه و کتابخانه بریتانیا، یکی از معتبرترین موزه‌ها و کتابخانه‌های جهان در
لندن با آثار بسیاری از تاریخ طبیعی و تمدن بشری در دوران‌های مختلف، از جمله آثار اسلامی از
قرن دوم هجری و بعد می‌باشد.
این مرکز در ۱۷۵۳، با مجموعه اهدایی سِر‌هانس سلون طبیعی دان، شامل دست‌نوشته‌ها، کتاب‌های چاپی و آثار باستانی، رسماً تاسیس شد و در ۱۷۵۹ با افزوده شدن مجموعه‌های دیگر، برای استفاده همگانی گشایش یافت.
این موزه، با بیش از چهار میلیون بازدیدکننده در سال،
برخی از نفیس‌ترین آثار
تاریخ تمدن بشری را در خود جای داده است، از جمله آثاری از آتن،
مصر، سومر (اور)، آشور (
نینوا)،
چین و آثار هنر اسلامی.
بخش‌های مختلف موزه عبارت‌اند از: نقاشی و تصویر، سکه و نشان (مدال)، آثار باستانی مصر، آسیای غربی
،
یونان و
روم، قرون وسطی و دوره‌های بعد، آثار باستانی شرقی، آثار پیش از تاریخ و رومی ـ بریتانیایی، آثار قوم شناختی.
موزه
بریتانیا به دلیل امکانات مالی، اشیایی کمیاب و
عتیقه را از سراسر دنیا جمع آوری کرده است.
بسیاری از این آثار حاصل کاوش‌هایی است که در بعضی از آن‌ها موزه مشارکت داشته است.
موزه بریتانیا غنی‌ترین گنجینه‌های هنر اسلامی (از قرن دوم هجری به بعد) را در زمینه‌های گوناگون و از سرزمین‌های مختلف اسلامی گردآورده است، از جمله نامه‌ای به
زبان عربی بر روی پارچه که احتمالاً به اوایل قرن دوم تعلق دارد
و نیز آثار کمیاب و کم نظیری از دوره
عباسیان،
فاطمیان مصر (قرن چهارم و پنجم)، ایوبیان شام (قرن ششم) و دوره‌های مختلف
ایران و عثمانی، در رشته‌های فلزکاری، سفال، بلور و کاشی. بخش سکه‌های این موزه نیز مجموعه تقریباً کاملی از ادوار مختلف اسلامی است.
همچنین در این موزه آثار بسیار کهن از هنر ایران پیش از
اسلام وجود دارد، مانند سفالینه‌های ۳۳۰۰ پیش از میلاد؛ مجموعه‌ای از ظروف سیمین و زرین، احتمالاً از گنجینه‌های معابد مغان از قرن ششم تا چهارم پیش از میلاد؛ و استوانه فرمان
کوروش کبیر (حک: ۵۵۹-۵۲۹ق م).
آثار عتیقه
ایران پیش از اسلام درموزه بریتانیا، بیشتر اشیایی است که در نتیجه کاوش‌های باستان شناسی به دست آمده، اما آثار متعلق به پس از اسلام غالباً از مجموعه‌های شخصی و قدیمی جمع آوری شده وبه همین علت معرف
ذوق شخصی انگلیسی‌هایی نظیر برادران شرلی، سِر جان ملکم و سِر گور اوزلی است که به شرق
سفر کرده‌اند.
از هنرهای ایرانی اسلامی، آثاری در دو رشته تصویر و تذهیب کتب خطی و صنعت فرش و قالی بیش از نمونه‌های دیگر به چشم می‌خورد.
برخی از آثار نفیس ایران پس از اسلام عبارت‌اند از: «خمسه نظامی» که برای
شاه طهماسب (حک: ۹۳۰ـ۹۸۴) در
تبریز تهیه شده؛
کلاهخود و زرهی به نام
شاه عباس اول (حک: ۹۸۹ـ۱۰۸۳)؛ سفال‌های لعابدار نیشابور و کاشی‌های عهد سلجوقی.
کتابخانه موزه بریتانیا تا ۱۳۵۲ ش/۱۹۷۳ بخشی از موزه بود. در این
سال، کتابخانه ملی اَمانی، کتابخانه ملی مرکزی و سازمان کتابشناسی ملی بریتانیا نیز به این کتابخانه پیوست و به نام کتابخانه
بریتانیا با پانزده میلیون جلد کتاب به صورت یکی از غنی‌ترین کتابخانه‌های
جهان درآمد.
در مجموعه‌های مختلف این کتابخانه آثاری به بیشتر زبان‌های دنیا نگهداری می‌شود که فقط در مجموعه‌های شرقی به بیش از سیصد و پنجاه زبان کتاب موجود است.
از قسمت‌های مهم کتابخانه، بخش مجموعه‌های خاص مشتمل بر: نسخ خطی عربی، کتب شرقی و مجموعه کتابخانه دیوان هند،
نقشه، آثار موسیقی و تمبر است.
بخش کتب شرقی و مجموعه دیوان هند مجموعه بزرگی از کتاب‌های چاپی و خطی نفیس اسلامی به زبان‌های مختلف است. این مجموعه اکنون دارای بیش از ۰۰۰،۴۰ نسخه خطی و ۰۰۰،۴۰۰ کتاب چاپی است.
بخش عربی که از مهم‌ترین بخش‌هاست، دارای ۰۰۰، ۶ نسخه خطی و ۰۰۰، ۳۰ جلد کتاب چاپی و نمونه‌هایی از خط عربی و تذهیب است. احتمالاً قدیم‌ترین
قرآن موجود در
اروپا نیز در این بخش قرار دارد. همچنین تصویرهایی از نسخه‌های منحصر به فرد عربی گردآوری شده است که منبع مهمی برای مطالعات عربی و اسلامی شمرده می‌شود. تعداد زیادی از اولین چاپ‌های کتاب‌های عربی نیز در کتابخانه نگهداری می‌شود.
بخش فارسی شامل حدود ۰۰۰، ۳ نسخه خطی و ۰۰۰، ۱۰ کتاب چاپی است.کتب تاجیکی نیز در این بخش قرار دارد. تعدادی از کتاب‌های فارسی از مجموعه‌های خصوصی به تملک کتابخانه در آمده است.
این کتابخانه همچنین دارای تعداد بسیاری از نگارگری‌های هنرمندان
مسلمان و بویژه ایرانی است که قسمتی از آن‌ها در کتابخانه و بقیه در موزه نگهداری می‌شود. فهرست مفصلی از نگارگری‌های ایرانی (مشتمل بر ۴۰۴ مجموعه) در ۱۳۵۶ ش/۱۹۷۷ تدوین شده که در واقع مکمل فهارس نسخ خطی فارسی پیشین این کتابخانه است.
برای کتاب‌های عربی، فارسی، ترکی، بنگالی، اتیوپیایی، عبری، هندی، گجراتی، پالی، سوری و سنسکریت این کتابخانه فهرست‌هایی تهیه شده است.
(۱) الکساندر استیپچویچ، کتاب در پویه تاریخ، ترجمه حمیدرضا آژیر و حمیدرضا شیخی، مشهد ۱۳۷۳ش.
(۲) رد بارنت، «آثار عتیق ایران در موزه بریتانیا»، نقش و نگار، دوره ۲، ش ۵ (بهار ۱۳۳۷).
(۳) الکساندر بلنیتسکی، خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه)، ترجمه پرویز ورجاوند، تهران ۱۳۶۴ش.
(۴) جیمز تامپسون، تاریخ اصول کتابداری، ترجمه محمود حقیقی، تهران ۱۳۶۶ش.
(۵) دایره المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران ۱۳۴۵ـ۱۳۷۴ش.
(۶) جرجی زیدان، تاریخ تمدّن اسلام، ترجمه و نگارش علی جواهرکلام، تهران ۱۳۶۹ش.
(۷) فؤاد سزگین، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های نسخه‌های خطی عربی در جهان، ترجمه، تنظیم و فهرستها از چنگیز پهلوان، (تهران) ۱۳۶۶ش.
(۸) عبدالرزاق شمس اشراق، نخستین سکه‌های امپراتوری اسلام، اصفهان ۱۳۶۹ش.
(۹) ابوالقاسم طاهری، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا، یا، تاریخ دویست ساله مطالعات ایرانی، تهران ۱۳۵۲ش.
(۱۰) بهرام فره وشی، ایرانویج، تهران ۱۳۷۴ش.
(۱۱) کتابنامه ی فهرست‌های دست نویس‌های اسلامی و کتاب شناسی‌ها: جمع آوری شده تا تاریخ ۱۵/۲/۱۳۷۶، تهران: مؤسسه نشر حدیث اهل البیت علیهم‌السلام، ۱۳۷۶ش.
(۱۲) سِر بازل گری، «گنجینه‌های هنری ایران در موزه بریتانیا»، ایران آباد، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۳۹).
(۱۳) امیل لوسوئور، نفوذ انگلیسی‌ها در ایران، ترجمه محمدباقر احمدی ترشیزی، (تهران) ۱۳۶۸ش.
(۱۴) Alan Day، The British Library: a guide to its structure، publications، collections and services، London ۱۹۸۸.
(۱۵) HJ Goodacre and A P Pritchard، British Library reference Division: guide to the Department of Oriental Manuscripts and Printed Books، London ۱۹۷۷.
(۱۶) George Michell، The arts of Islam، Hayward Gallory، ۸ April-۴ July، London ۱۹۷۶.
(۱۷) The New encyclopaedia Britannica، Chicago ۱۹۸۵، Micropaedia.
(۱۸) Narah M Titley، Miniatures from Persian manuscripts، London ۱۹۷۷.
(۱۹) Cristina Tonghini and Ernst J Grube، "Towards a history of Syrian Islamic pottery before ۱۵۰۰"، in Islamic art، III، ۱۹۸۸-۱۹۸۹، New York ۱۹۸۹.
(۲۰) Rachel Ward، Islamic metalwork، London ۱۹۹۳.
(۲۱) The World Book encyclopaedia، London ۱۹۹۵.
(۲۲) The World of learning ۱۹۹۴، ۴۴th ed London ۱۹۹۴.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۱۱۵۱، برگرفته از مقاله «موزه و کتابخاونه بریتانیا».
