مَوالی (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَوالی: (وَ لِكُلٍّ جَعَلْنا مَواليَ) «مَوالی» جمع
«مولى» در اصل، از مادّه «
ولايت»
به معناى ارتباط و اتصال است، و به تمام افرادى كه با يكديگر به نوعى ارتباط دارند، اطلاق مى‌شود، منتها در پاره‌اى از موارد به معناى ارتباط «سرپرست» با «پيروان» مى‌باشد و در آيه فوق به معناى «وارثان» است.
مفسران براى آن معانى متعددى ذكر كرده‌اند:
بعضى آن را در اينجا به معناى دوست و بعضى به معناى غلام آزاد شده دانسته‌اند، (زيرا بعضى از پسرخوانده‌ها بردگانى بودند كه خريدارى مى‌شدند، سپس آزاد مى‌گشتند و چون مورد توجّه صاحبانشان بودند آن‌ها را به عنوان پسر خويش مى‌خواندند). توجّه به اين نكته نيز لازم است كه: تعبير
«مولا» در اين گونه موارد -كه طرف برده آزاد شده بود- از اين جهت بود كه آن‌ها بعد از آزادى، رابطه خود را با مالک خود حفظ مى‌كردند، رابطه‌اى كه از نظر حقوقى در پاره‌اى از جهات، جانشين خويشاوندى مى‌شد و از آن، تعبير به
«ولاء عتق» مى‌نمودند. لذا در روايات اسلامى مى‌خوانيم:
«زيد بن حارثه» بعد از آن كه پيامبر (ص) او را آزاد كرد، به عنوان «زيد بن محمّد» خوانده مى‌شد، تا اين كه قرآن نازل شد و دستور فوق را آورد، از آن به بعد، پيامبر (ص) به او فرمود: تو «زيد بن حارثه» اى و مردم او را «مولى رسول اللَّه (ص)» مى‌خواندند.و نيز گفته‌اند: «ابو حذيفه» غلامى به نام
«سالم» داشت، او را آزاد كرد و فرزند خود ناميد، هنگامى كه آيه فوق نازل شد، او را به نام
«سالم» مولى «ابى حذيفه» ناميدند.
==ترجمه و تفسیر آیات=
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
مَوالی:
(وَ لِكُلٍّ جَعَلْنا مَواليَ مِمّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الأَقْرَبونَ وَ الَّذينَ عَقَدَتْ أَيْمانُكُمْ فَآتوهُمْ نَصيبَهُمْ إِنَّ اللّهَ كانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهيدًا) (براى هر كس، وارثانى قرار داديم كه از ميراث پدر و مادر و نزديكان ارث ببرند و نيز كسانى كه با آن‌ها پيمان بسته‌ايد، نصيبشان را به آنان بپردازيد خداوند بر هر چيز، شاهد و ناظر است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه (موالى) جمع كلمه (مولى) است و منظور از مولا ولى و سرپرست آدمى است، گو اين كه اين كلمه در بعضى از مصاديقش بيش‌تر استعمال شده و وقتى شنيده مى‌شود، بعضى از معانى آن بيش‌تر و زودتر به ذهن مى‌رسد، مثلا وقتى مى‌گويند مولا، فورا مولاى برده و صاحب او به ذهن مى‌رسد، چون سرپرستى او بر برده‌اش از مصاديق روشن سرپرستى است و يا وقتى مى‌گويند فلانى مولاى فلانى است اين معنا به ذهن مى‌رسد كه او ياور وى است و يا فلانى مولاى فلان آقا است، يعنى پسر عموى او است، چون پسر عمو سزاوارتر است به گرفتن دختر عمو از ساير مردم و بعيد نيست كه اين كلمه در اصل، مصدر ميمى و يا اسم مكان بوده باشد، و به وجهى و مناسبتى از آن اراده شخص دارنده ولايت شده باشد، همانطور كه ما امروزه كلمه حكومت و محكمه را اطلاق مى‌كنيم و منظور ما از آن شخص حاكم است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(ادْعوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَموا آباءهُمْ فَإِخْوانُكُمْ في الدّينِ وَ مَواليكُمْ وَ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ فيما أَخْطَأْتُم بِهِ وَ لَكِن مّا تَعَمَّدَتْ قُلوبُكُمْ وَ كانَ اللَّهُ غَفورًا رَّحيمًا) (آن‌ها را به نام پدرانشان بخوانيد كه اين كار نزد خدا عادلانه‌تر است و اگر پدرانشان را نمى‌شناسيد، آن‌ها برادران دينى و ياران شما هستند؛ امّا گناهى بر شما نيست در خطاهايى كه در ناميدن آن‌ها به نام ديگران از شما سر مى‌زند، ولى آنچه را از روى عمد مى‌گوييد مورد مؤاخذه قرار خواهد داد و خداوند آمرزنده و مهربان است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه موالى به معناى اولياء است و معناى آيه اين است كه: اگر پدران پسرخواندگان خود را نمى‌شناسيد (هنگام صدا زدن) به غير پدرانشان نسبت ندهيد، بلكه آنان را برادر خطاب كنيد و يا به اعتبار ولايت دينى ولى خود بخوانيد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «مَوالی»، ص۵۶۱-۵۶۲.
