میرزا احمد آشتیانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
میرزا احمد آشتیانی (۱۳۰۰-۱۳۹۵ق/۱۸۸۲-۱۹۷۵م)،
فقیه و فیلسوف شیعی امامی، در
قرن چهاردم هجری قمری بود.
میرزا احمد تحصیلات
فقه و
اصول و
علوم عقلی را در
تهران و
نجف گذرانده. او از شاگردان
میرزا هاشم رشتی،
میرزا حسن کرمانشاهی،
محمدرضا نوری،
سید محمد یزدی،
میرزای نائینی و
آقا ضیاء‌الدین عراقی بوده و از پنج مرجع بزرگ
اجازه اجتهاد داشته است.
او بیشتر عمرش را در تهران صرف تالیف و تدریس کتب و رسالات علمی و رسیدگی به امور مومنین و
ارشاد و
هدایت مردم نهاد. از ایشان تالیفات بسیاری به جای مانده که برخی چاپ شده و برخی دیگر هنوز چاپ نشده است.
میرزا احمد آشتیانی چهارمین و کوچکترین فرزند
میرزا حسن مجتهد آشتیانی، فقیه سرشناس روزگار
ناصرالدین شاه و
مظفرالدین شاه قاجار و شارح آثار
شیخ مرتضی انصاری بود.
فرزند ارشد میرزا احمد به نام
میرزا محمدباقر (۱۳۲۳-۱۴۰۴ق/۱۹۰۵-۱۹۸۴م) یکی از علمای طراز اول عصر حاضر ایران بود.
آقای
سید جلال‌الدین آشتیانی در شرح‌حال ایشان می‌نویسد: استاد، میرزا احمد آشتیانی به سال ۱۳۰۰ هجری قمری در تهران دیده به جهان گشودند و پس از فرا گرفتن
ادبیات فارسی و
عربی، در خدمت پدر بزرگوارشان به خواندن سطوح فقه و اصول پرداختند و پس از فوت والد مرحومشان (۱۳۱۹ق/۱۹۰۱م)، (هنگام وفات پدر حدود بیست سال داشته است.) در نزد اعلام دیگری مانند مرحوم آقا میرزا هاشم رشتی، مرحوم آقا میرزا
حسن کرمانشاهی، مرحوم آقا شیخ محمدرضا نوری و مرحوم آقا
سید محمد یزدی علوم عقلیه و
نقلیه را به کمال فرا گرفتند آن‌گاه در مدرسه سپهسالار قدیم و سپس در مدرسه سپهسالار جدید مشغول تدریس
علوم معقول و
منقول گردیدند و ضمنا اوقات فراغت از تدریس علوم مجمعی به عنوان تدریس اصول عقاید برای عموم طبقات علاقمند تشکیل می‌دادند و با بیاناتی ساده به ارشاد و هدایت همگان می پرداختند.
به سال ۱۳۴۰ق/۱۹۲۱م، به منظور تکمیل علوم نقلیه و درک فیض محاضر اساتید نجف اشرف، رهسپار
عراق گردیدند و در حدود ده سال در آن ناحیت اقامت گزیده و به افاده و استفاده علمی مشغول بودند، به ویژه با مرحوم آیة
الله آقا میرزا محمدحسین نایینی غروی و آقاضیاء عراقی، مأنوس گشته و از محضرشان بهره می‌برده‌اند. خود نیز مجلس درس فلسفه دایر ساخت.
استاد در سال ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م به
ایران مراجعت فرمودند و در تهران مستقر شدند و از آن هنگام تاکنون (سال ۱۳۸۵هجری قمری) اغلب اوقات معظم له صرف تالیف و تدریس کتب و رسالات علمی و رسیدگی به امور اهل فضل و ضعفا و مومنین گردید.
وی هنگام وفات متصدی
مدرسه علمیه مروی، بزرگترین
حوزه علمیه تهران، بود.
استاد از پنج نفر از بزرگان علما و مراجع یعنی:
۱.
آیت
الله میرزا
حسین نائینی.
۲.
آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی.
۳.
آیت
الله آقا شیخ ضیاء‌الدین عراقی.
۴.
آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی.
۵.
آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی. (رضوان
اللهعلیهماجمعین)
اجازه در نقل احادیث و روایات و گواهی وصول به
درجه اجتهاد گرفتند.
نگارنده این سطور گوید: مرحوم آقای آشتیانی در ابتداء آمدن مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری به
قم و تاسیس
حوزه علمیه قم، مدت کوتاهی هم به قم آمده‌اند و در درس آقای حائری شرکت می‌کردند ولی اقامت در قم ظاهرا خیلی کوتاه بوده و در همان سال‌ها به نجف مشرف شده‌اند.
میرزا محمدباقر آشتیانی در مقدمه رساله تفسیر آیه قل الروح نوشته‌اند مرحوم آقای والد قدس
الله نفسه الزکیه الراضیه المرضیه پیوسته به
قرآن کریم و
عترت عشق می‌ورزید و ابراز علاقه می‌فرمود تا حدی که در اعیاد هم دستور می‌دادند یک نفر از رجال سخن، ذکر مناقب و مصائب اهل بیت نبوت و مثالب اعداء آنها را بنماید و گاهی به نفس نفیس خود چند
روایت تلاوت و به بیان مختصر نافعی حضار را مستفیض می‌فرمودند و در زمانی که حال حضور در
مسجد برای اقامه جماعت داشتند بین دو نماز یا بعد از فراغ از
نماز به حاج عبد قاری ضریر که به وجه معجزه‌آسائی به وسیله
توسل به مقام مقدس صدیقه کبری
حضرت فاطمه زهراء (سلام‌الله‌علیها) حافظ قرآن شده بود می‌فرمودند چند
آیه از قرآن
تلاوت نماید.
و همواره به ما توصیه می‌کردند از
قرائت قرآن همه روزه ولو چند آیه غفلت ننمایید که موجب
سعادت دنیا و نجات
آخرت است.
و در جلسات شبانه که برای برادران دینی و ایمانی داشتند هفته‌ای یک شب اختصاص به
تفسیر داشت و در خلال این اوقات تفسیر چند سوره را مرقوم نمودند و لکن چون اوراقش غیر منظم است تاکنون موفق به طبعش نشدیم.
مرحوم آقا آشتیانی شعر هم می سروده‌اند و تخلص ایشان «واله» بوده است. از اشعار ایشان قصیده‌ای است در
میلاد رسول اسلام (صلی
اللهعلیهوآلهوسلّم) و قصیده‌ای دیگر در
میلاد امام زمان (علیه السلام).
و نیز آن مرحوم در
حسن خط نمونه بوده‌اند و در این زمینه نیز آثاری درخشان از ایشان به یادگار مانده است.
میرزا احمد افزون بر احاطه بر علوم عقلی و نقلی، در پزشکی قدیم و دانش‌های قدیم و دانش‌های ریاضی نیز دستی داشت. وی عارفی خلیق، متواضع، سلیم‌النفس، متعبد و مثل اعلای پارسایی بود.
آقای حاج میرزا باقر می‌فرمایند: از مرحوم مبرور پدرم طاب‌ثراه جویا شدم که آیا در مدت عمر خویش به شرف لقاء ولی عصر
امام زمان (علیه‌افضل‌الصلاه‌والسلام) رسیده‌اند یا خیر. پس از تامل و شاید تبسمی فرمودند «گاهی آثاری مشاهده نمودم که غیر از آن وجود مقدس شایسته آن نبود» در آن لحظه نه من اصرار بر ذکر مواردش نمودم و نه ایشان بیانی فرمودند و لکن در مواقعی قضایائی اتفاق افتاد که به گمان این جانب مورد انطباق بود:
۱. دستور به مداومت دعای مشروط به طهارت به جهت حفظ از
مرض وبا در سنه ۱۳۲۱هـ ق (معروف به سال وبایی) که ابتدا به ایشان نام دعا القاء می‌شود بعد دسترسی به آن دعا به نحو غیر منتظره (به وسیله شخصی بعد از ادای نماز و در مسجد به ایشان) و مداومت بر آن و حفظ کلیه افراد خانواده و کسانی که مداومت به خواندن آن کردند از ابتلاء به آن مرض و مبتلا شدن دو نفر از اعضای خانواده و شفای آنها.
۲. در اثر
توسل به
ائمه اطهار در نجف اشرف و به امام زمان به جهت وسعت رزق و اداء دیون در مسجد هندی پس از فراغ از بحث مرحوم میرزای نایینی (قدس‌سره‌الشریف) پیرمرد ناشناسی بدون سوال و اظهار حال نزد ایشان می‌آید و می‌گوید ما در موقع شدت و ابتلاء این آیه را در شب
نیمه شعبان (تولد حضرت قائم (علیه‌السلام)) می‌نویسیم و در محل‌هایی که پول به جهت مخارج می‌گذاریم نگهداری می‌کنیم
خداوند متعال وسعت می‌دهد و متن
دعا را به ایشان می‌دهد و می‌رود بر همین دستور اولین مرتبه شب نیمه شعبان در
کربلای معلی دستورالعمل را انجام و از آن پس من حیث لا یحتسب وسعت و برکت مرحمت شد.
۳. در مورد نام‌گذاری جزوه دعای «هدیه احمدیه» که فرمودند: «در فکر تسمیه آن بودم
سیدی ناشناس وارد منزل شد پس از آن که جویای حال شدند به من فرمودند شنیدم که کتاب دعایی مرقوم داشته‌اید گرفتند و ملاحظه کردند و فرمودند نام کتاب دعایی را که تدوین کرده‌اید «هدیه احمدیه» بگذارید پس از خروج آن
سید از اطاق با توجه به این‌که کسی از نوشتن آن کتاب اطلاعی نداشت به دنبال ایشان فرستادم که جویا شوم از کجا مستحضر شده‌اند که من تالیفی در این‌باره نموده‌ام هر چند گشتند کسی را نیافتند از مستخدمین منزل سوال نمودم که این آقا کجا رفتند گفتند ما کسی را ندیدیم نه ورودا و نه خروجا.
بر اساس گزارش
رضا استادی، جمعاً ۶۲ کتاب و رساله و حاشیه از میرزا احمد باقی مانده که بیش از ۲۷ کتاب و رساله آن به چاپ نرسیده است.
از تالیفات چاپ نشده وی ۳۲ حاشیه است که میرزا احمد آنها را بر کتاب‌های معتبر فقه، اصول، حکمت،
معانی و
بیان،
عرفان،
صرف و
نحو عربی، هیات و
منطق نوشته است.
از آثار چاپ شده میرزا، کتاب‌ها و رسالات زیر را می‌توان نام برد:
۱. رساله قول ثابت به فارسی،
به کوشش کوشان‌پور شامل ۵ اصل، در اثبات خداوند، اثبات علم خداوندی، اثبات لزوم
بعثت نبی، اثبات
امامت و
برزخ و
معاد. این رساله اولین‌بار در ۱۳۳۵ق/۱۹۱۷م چاپ سنگی شده است؛
۲. نامه رهبران، آموزش کتاب تکوین به فارسی،
تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۴م (چ ۱، ۱۳۶۰ق)، مشتمل بر فلسفه و اصول عقاید شیعه؛
۳. مقالات احمدیه به فارسی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ق/۱۹۵۷م، شامل ۳ مقاله در بیان فواید خودشناسی (مقاله اول) و اصول اخلاق (مقالات دوم و سوم)؛
۴.
طرائف الحکم به عربی. تهران، صدوق، ۱۳۴۰ش، در ۲ جلد، همراه با ترجمه فارسی زیر عنوان اندرزهای ممتاز؛
۵. مناسک حج به فارسی، تهران، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م؛
۶. لوامع الحقایق فی اصول العقاید به عربی، تهران، ۱۳۵۳ش، جزء اول این کتاب شامل مبحث
توحید و
نبوت و جزء دوم آن مشتمل بر مبحث
امامت و معاد است.
۷. چهارده رسالة فارسی، به کوشش رضا استادی، تهران، چهل‌ستون مسجد جامع، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۲م. این مجموعه شامل ۱۴ رساله است: پرسشنامه، آداب دعا، اخلاق و توحید، میزان القرائه، توحید و معاد، عیدیه، دلائل التوحید، بیان، نافع، یادآور در توحید، تفسیر آیه قُلِ‌الروُح، سرمایه سعادت، کلمه طیبه، قول ثابت و هدیه احمدیه قبلاً به‌طور مستقل چاپ شده است؛
۸. صدوبیست حدیث و چهار رساله عرفانی و فلسفی به عربی، به کوشش رضا استادی، تهران، چهل‌ستون، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م، شامل: الاحادیث المنتخبه، تبیان المسالک فی باب الوجود و الموجود،
الولایه، هدیه احمدیه، علم الباری و قصد السبیل فی رد الجبر و التفویض،
به ضمیمه کتاب نور الهدایه فی الامامه، تالیف
جلال‌الدین دوانی. رسالة قصد السبیل قبلاً همراه رساله تبیان المسالک، و هدیة احمدیه با چاپ سنگی منتشر شده است. رسالة
الولایه نیز یک‌بار در ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م با چاپ سنگی منتشر شده است.
۹. حاشیه
مکاسب شیخ انصاری،
فقه، عربی.
۱۰. حاشیه
رسائل شیخ انصاری،
اصول فقه، عربی.
۱۱. حاشیه
کفایه آخوند خراسانی، اصول فقه، عربی.
۱۲. حاشیه
شرح لمعه شهید ثانی، فقه، عربی.
روز
سه شنبه سوم تیر ماه ۱۳۵۴ هجری شمسی مطابق با چهاردهم
جمادی الثانیه ۱۳۹۵ هجری قمری میرزا احمد آشتیانی در سن نود و پنج سالگی پس از حدود هشتاد سال
تعلیم و تعلم و تربیت انسان ها و خدمت به
اسلام و
مسلمین چشم از جهان فروبست و روز بعد جنازه او را
تشییع، و در مقبره خانوادگی ایشان در
صحن حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
(۱) آشتیانی، احمد، چهارده رسالة فارسی، به کوشش رضا استادی، تهران، چهل‌ستون، ۱۴۰۳ق، صص ۱۸-۲۷.
(۲) آشتیانی، احمد، چهارده رسالة فارسی، به کوشش رضا استادی، تهران، چهل‌ستون، ۱۴۰۳ق، صص ۱۸-۲۷.
(۳) صدوبیست حدیث و چهار رسالة عرفانی و فلسفی، به کوشش رضا استادی، تهران، چهل‌ستون، ۱۴۰۶ق، صص ۸-۸.
(۴) آشتیانی، جلال‌الدین، شرح مقدمة قیصری بر فصوص الحکم، مشهد، باستان، ۱۳۸۵ق، مقدمه، ص۴۸.
(۵) آقا بزرگ، الذریعه، ج۴، ص۴۲.
(۶) ابن‌ترکه، صاین‌الدین، تمهید القواعد، به کوشش جلال‌الدین آشتیانی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه، ۱۳۶۰ش، مقدمه، ص۳.
(۷) غفوری،
حسن، مختصری از شرح زندگانی آقا میرزا احمد آشتیانی، (چاپ نشده)، ۱۳۵۴ش.
(۸) غفوری،
حسن، یادنامه‌ای از گلهای معرفت، تالیف ۱۳۶۳ش (چاپ نشده).
(۹) مختصری از شرح احوال و آثار استاد میرزا احمد آشتیانی، معارف اسلامی، تهران، س ۱، شمـ ۱، (شهریور ۱۳۴۵ش).
(۱۰) مشار، خانبایا، مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی، ج۱، ص۳۲۵.
(۱۱) مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، صدر، ۱۳۶۲ش.
•
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آیت‌الله حاج میرزا احمد آشتیانی »، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۱/۰۲. •
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، ج۱، ص۲۲۸.
