• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نسبت کلامی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



نسبت کلامی به نسبت میان موضوع و محمول در قضیه لفظی اطلاق می‌شود و این بحث در اصول فقه کاربرد دارد.



نسبت کلامی یا نسبت لفظی ، نسبتی است که در قضیه ملفوظه(حاکی) وجود دارد؛ به بیان دیگر، رابطه میان دو لفظ مستقل در کلام را نسبت کلامی می‌گویند.


هر قضیه سه مرحله دارد:
۱. مرحله لفظ ، که از آن به قضیه ملفوظه یا حاکیه تعبیر می‌شود؛ در این مرحله، همان الفاظ قضیه مورد نظر است.
۲. مرحله معنا، که عبارت است از معنای قضیه ملفوظ، و صورت معنایی است که از راه الفاظ در ذهن مستمع و مخاطب وارد می‌شود و از آن به قضیه معقوله تعبیر می‌شود.
۳. مرحله واقعیت؛ یعنی واقعیتی که این قضیه از آن حکایت می‌کند، و حقیقتی که این لفظ به واسطه قضیه معقوله به مخاطب القا می‌کند و آن را قضیه واقعیه یا قضیه محکیه گویند. بنابراین، در قضیه «زید له القیام» واقعیت زید و قیام و ربط میان آن‌ها را قضیه واقعیه یا محکیه، و الفاظ «زید»، «قیام» و «له» را که از دو طرف نسبت و ارتباط میان آن‌ها حکایت می‌کند، قضیه ملفوظه یا حاکیه، و معنای زید و قیام و ربط میان آن‌ها را در ذهن، قضیه معقوله می‌نامند.


مشهور علمای اصول معتقدند در هر سه مرحله، قضیه از سه جزء تشکیل شده است: موضوع ، محمول ، نسبت؛ زیرا اگر قضیه محکیه سه جزء داشته باشد، امکان ندارد قضیه لفظیه دارای دو جزء باشد و اگر قضیه لفظیه از سه جزء تشکیل شده باشد، ممکن نیست قضیه معقوله دو جزء داشته باشد. برای مثال، جمله «زید قائم» سه جزء دارد:زید؛ قائم؛ هیئت جمله خبری ، که بر نسبت دلالت می‌کند. بنابراین، نسبت کلامی یا لفظی، به نسبتی گفته می‌شود که در قضیه لفظی میان موضوع و محمول وجود دارد و به کمک حرف و یا هیئت به آن دلالت می‌شود.
[۲] فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱، ص۴۵.
[۵] خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، ج۱، ص۳۷.
[۶] صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۱، ص۲۳۹.



۱. نائینی، محمد حسین، اجود التقریرات، ج۱، ص۱۸.    
۲. فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱، ص۴۵.
۳. عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار، ج۱، ص۵۴.    
۴. نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۱و۲، ص۴۲.    
۵. خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، ج۱، ص۳۷.
۶. صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۱، ص۲۳۹.



فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «نسبت کلامی».



جعبه ابزار