نظریه‌ها و پاسخ‌ها 2
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله سعی می‌شود نظریه‌هایی که در حوزه اجتماعی و سیاسی تاثیرگذار است آورده شود.
از نظر متفکران اسلامی، وحی، کلام خداوند است و پیامبر نیز فقط واسطه ی دریافت وحی و ابلاغ آن به مردم است. برخی از روشنفکران مسلمان بر خلاف این نظریه ی رایج معتقدند که وحی همان سخن پیامبر است. از جمله این افراد باید از «محمد مجتهد شبستری» نام برد که سلسله مقالاتی را در پانزده قسمت با عنوان قرائت نبوی از جهان نگاشته و ادّعا کرده که وحی سخن پیامبر است، نه کلام خداوند.
موافقین:
قرائت نبوی از جهان (مجتهد شبستری، محمد).
مخالفین:
قرائت نبوی از جهان یا انکار وحی (نصری، عبدالله) ؛
«قرائت نبوی از جهان» در بوته نقد (ذکیانی، غلامرضا).
تحلیل ادله:
تحلیل مبانی تئوریک داعش به عنوان یک جریان تکفیری نوظهور در کشورهای مسلمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برخی روشنفکران مسلمان مانند آقای محمد مجتهد شبستری معتقد است که مبناهای تئوریک داعش و فقیهان مسلمان و شیعی یکسان است و مسلمانان تنها با پذیرش حقوق بشر غربی که غیر دینی است می‌توانند در جهان حاضر، از ایزوله بودن خارج و توان زیستن و بالیدن پیدا کنند و نیز جلوی خونریزی و خشونت را بگیرند، زیرا که اسلام بسترساز خشونت و داعش است. در مقابل این دیدگاه پاسخ‌ها و نقدهای مختلفی از سوی متفکران مسلمان ارائه شده است که اصل مدعای مجتهد شبستری را ناشی از مبنای هرمنوتیکی ایشان می‌دانند.
موافقین: «مبناهای تئوریک داعِش»؛
«اگر «داعِش» از فقیهان بپرسد». (مجتهد شبستری، محمد).
مخالفین: پاسخ مکتوب دکتر محمد محمدرضایی.
تحلیل ادله:
یکی از مسائلی که در چند سال اخیر از سوی برخی روشنفکران مطرح شده، مسئله عبور از فقه و پایان دورن حجیت علم فقه است. در این میان آقای مجتهد شبستری در یادداشتی چرایی سپری شدن علم اصول و اجتهاد را تشریح کرد. این دیدگاه با موضع‌گیری برخی محققان و اندیشمندان روبرو شد که در ادامه این دیدگاه و پاسخ آن ارائه می‌گردد.
موافقین:«چرا دوران علم اصول واجتهاد فقهی سپری شده است؟» (مجتهد شبستری، محمد).
مخالفین: «چرا «گذر از فقه» شدنی نیست!» (فیرحی، داود)
تحلیل ادله:
پیرامون موضوع حجاب و پوشش زنان مسائل مختلفی طرح می‌شود. از این میان، چگونگی مواجهه حکومت با موضوع حجاب، مساله مهم و بحث‌برانگیزی است. آیا حکومت می‌تواند زنان را ملزم به رعایت حجاب نماید؟ آیا توجیهی از سوی حکومت برای الزام مردم به حفظ پوشش متصور است؟ یا آنکه چنین الزام حکومتی اساساً مردود است و هیچ عنوان و دلیلی که حکومت با تکیه بر آن بتواند مردم را به رعایت حجاب الزام کند، وجود ندارد.
نیاز به پوشش و پرهیز از برهنگی جزء گرایش‌های فطری است که خداوند آن را در وجود انسان قرار داده و در همه تمدن‌های کهن و ادیان الهی پوشش و حجاب زنان، جایگاه خاصی داشته و مورد توافق همه مذاهب اسلامی است. در این میان برخی با طرح شبهاتی مانند فردی بودن موضوع حجاب یا برچسب اجباری زدن به حجاب و ... به آزادی مطلق در پوشش اجتماعی و عدم برخورد حکومت با افراد بی‌حجاب اعتقاد دارند. این شبهات مبتنی بر این است که موضوع حجاب مسئله‌ای صرفاً عبادی و فردی بوده که فاقد ابعاد اجتماعی است و الزام حکومت بر حجاب، امری مذموم، غیراخلاقی، ناقض حریم خصوصی افراد و موجب رواج ریاکاری در جامعه است. در حالی که پوشش اجتماعی و حجاب اسلامی واجبی اجتماعی و حقی الهی است و حاکم اسلامی مکلف است تا در راستای حفظ نظام اسلامی و امنیت، منع از اشاعه فحشا، تأمین منافع مادی و سعادت اخروی، برمبنای اصل امر به معروف و نهی از منکر و قاعده فقهی تعزیر، این واجب الهی را در سطح اجتماع پیاده سازد.
موافقین: «نقد و بررسى ادله فقهى الزام حكومتى حجاب» (ايازى، سيد محمدعلى)
مخالفین: «پژوهشی در الزام حکومتی حکم حجاب» (مهدوی زادگان، داوود)
تحلیل ادله:
فقیه در مقام استنباط با دو عنصر: موضوع و حکم رو به روست. موضوع در مرتبه پیش از حکم و به منزله علت آن است. تا فقیه، موضوع را به درستی نشناسد و اقسام آن را تشخیص ندهد، روا نیست، حکمی را بر آن بار کند. هر چه دامنه آگاهی های فقیه گسترده تر و آشنایی وی با دانش های رایج زمان خود، بیشتر باشد، موضوع‌ها و رخداد های زمان را بهتر تشخیص می‌دهد و دریافتن حکم آن‌ها تواناتر خواهد بود. حجت الاسلام والمسلمین احمدی شاهرودی از اساتید حوزه در اظهار نظری پیرامون موضوع شناسی در فقه به عدم احتیاج مجتهد به موضوع شناسی پرداخته‌اند و و بیان داشته که مجتهد نیازی به موضوع شناسی احکام ندارد.
موافقین: «جايگاه موضوع شناسی در اجتهاد» (فنايی، ابوالقاسم)
؛ «موضوع شناسی فقهی و رابطه آن با علوم» (نوایی، علی‌اکبر)
؛ «پیشینه موضوع شناسی» (مبلغى، احمد)؛
«موضوع شناسى در مكتب فقهى محقق اردبيلى» (برجى، يعقوب‌على ).
مخالفین: «عدم نیاز به موضوع شناسی» (احمدی شاهرودی، عبدالله).
تحلیل ادله:
اقتصاد اسلامی، مجموعه‌ای از گزاره‌های دینی است که به عنوان بستر و زیربنای نظام اقتصادی تلقی شده و فعالیت‌های فردی و اجتماعی مربوط به تولید، توزیع و مصرف را با استفاده از تحلیلهای عقلی از آیات و روایات استنباط می‌کند. در دهه‌های اخیر، گروه‌های مختلفی در مورد دانش اقتصاد اسلامی تشکیک کرده‌اند. نمونه اخیر چنین تشکیکی را می‌توان در سخنان حجت‌الاسلام و المسلمین علوی بروجردی مشاهده کرد. ایشان در مصاحبه‌ای که اخیرا داشتند، اقتصاد اسلامی را یک شوخی قلمداد کردند.
موافقین: «روشهاى استنباط نظام اقتصادى اسلام» (يوسفى، احمدعلى)
؛ «حقیقتی به نام اقتصاد اسلامی» (توکلی، محمدجواد)
؛ «نقدی بر نقد اقتصاد اسلامی» (عشاقی، حسین)
؛ «اقتصاد اسلامی، توهم یا واقعی؟» (توتونچیان، ایرج).
مخالفین: «رد اقتصاد اسلامی» (علوی بروجردی، سید محمدجواد).
تحلیل ادله:
یکی از مباحث مطرح در فضای مذهبی سیاسی جامعه که در منابر و برخی رسانه ها بازتاب داشته است؛ نسبت میان
ولایت و
عدالت در ساختار و نظام سیاسی حکومت اسلامی است. حامیان تقدم ولایت بر عدالت، معمولا با استناد به مطلقه بودن ولایت فقیه، هرگونه کنش و جنبش اجتماعی و سیاسی را در چارچوب و امتداد پذیرش ولایت توجیه می‌کنند. در سوی مقابل عدالت‌طلبان، فلسفه برپایی
حکومت اسلامی و یکی از مهمترین اهداف آن را اقامه قسط در جامعه دانسته و اصولا تقدم یکی بر دیگری را باطل می‌دانند.
موافقین: «تقابل متوهمانه عدالت و ولایت» (پناهیان، علیرضا).
مخالفین: «بی‌پایه بودن تقدم ولایت بر عدالت» (محلاتی، سروش).
؛ «تفکیک‌ناپذیری ولایت و عدالت» (پیروزمند، علیرضا).
در نظام‌های سیاسی رایج در حال حاضر، آراى عمومى از اهمیت فراوانى برخوردار است. در اکثر این نطام‌ها، آراى عمومى نه تنها ملاک مقبولیت یک حکومت به شمار مى‌رود، بلکه ملاک مشروعیت آن نیز دانسته مى‌شود؛ چرا که بسیارى از حکومت‌هاى دنیا، منشأ حاکمیت را مردم یا ملت مى‌دانند. در میان متفکرین معاصر اهل سنت نیز این اندیشه رواج دارد. در مقابل بر اساس اندیشه سیاسی شیعی، ملاک مشروعیت حکومت اسلامی انتصاب الهی و ملاک مقبولیت آرای عمومی مردم دانسته شده است.
در این میان سخنان حسن روحانی مبنی بر اینکه "امیرالمؤمنین (ع) مبنای ولایت و حکومت را نظر و انتخاب مردم می‌داند، هر کسی شما او را برگزید به عنوان ولیّ خودتان و رهبر جامعه، من هم اطاعت می‌کنم، من هم می‌شنوم و اجرا می‌کنم"، با واکنش علما و سیاسیون کشور روبرو شد. ایشان فرمودند: «امیرالمومنین مبنای ولایت و حکومت را نظر مردم و انتخاب مردم می‌داند. لمن ولّیتموا امرکم، گفت که هر کس که شما او را به عنوان ولیّ خودتان و رهبر جامعه برگزینید من هم اطاعت می‌کنم، من هم می‌شنوم و اجرا می‌کنم. امیرالمومنین مبنای حکومت و فرمانروایی را رای مردم، خواست مردم و آرای مردم می‌داند.»
موافقین: "روحانی، حسن"
مخالفین: "ناصر، مکارم شیرازی"؛
"رجبی‌دوانی، محمدحسین"؛
"مصباح یزدی، محمدتقی"؛
تحیلیل ادله:
در ایام دهه فجر و در آستانه چهل و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، دو تشکل روحانی جناح اصلاحات یعنی مجمع روحانیون مبارز و مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در بیانیه مشترکی به آسیب‌شناسی آنچه در این سالها گذشته، در ۱۳ بند نقدهایی را متوجه عملکرد حکومت کرده‌اند.
موافقین:
مخالفین: مقدم‌فر، حمیدرضا؛
انبارلویی، محمدکاظم؛
شریعتمداری، حسین؛
تحیلیل ادله:
