• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نعمان بن ربعی انصاری خزرجی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



نعمان بن ربعی انصاری خزرجی؛ نعمان بن ربعی؛ نعمان بن ربعی انصاری؛ نعمان بن ربعی خزرجی؛ ابوقتاده نعمان بن ربعی انصاری خزرجی

از طایفه بنی‌سلمه (یکی از طایفه‌های خزرج) و بزرگان انصار و اصحاب مشهور و مورد اعتماد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. نام او را نعمان و برخی عمرو ضبط کرده‌اند؛ امّا حارث از دیگر اسامی‌ وی مشهورتر است.



نسبش را چنین آورده‌اند: الحارث بن ربعیّ بن بلدمة بن خنّاس بن عبید بن غنم بن کعب بن سلمة بن سعد الانصاری الخزرجی السّلمیّ. مادرش کبشه دختر مطهر بن حرام بن سواد بن غنم بود. پسرانش عبداللّه و عبدالرحمن نام داشتند.


حضور او در جنگ بدر مورد اختلاف است. واقدی حضور او را در جنگ بدر تایید می‌کند. ابن‌اثیر و طبرانی نیز او را از بدریون می‌دانند. به روایت طبرانی در شب قبل از آغاز جنگ بدر، ابوقتاده نگهبان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است. امّا در این‌که وی در جنگ احد و غزوات بعد از آن شرکت داشته، اتفاق نظر وجود دارد. چنان‌که واقدی می‌گوید: در غزوه احد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از مشاهده پیکر مثله شده‌ی حمزة بن عبدالمطلب و دیگر شهداء بسیار‌ اندوهگین شد. ابوقتاده خواست قریش را ناسزا گوید، حضرت او را از این کار باز داشت و به بردباری فراخواند.
[۱۲] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۱، ص۲۸۹ – ۲۹۰.

او علاوه بر حضور در غزوات، در سریه‌های بسیاری که گاه آن‌ها را نیز فرماندهی کرده، شرکت داشته است.

۲.۱ - سال چهارم هجری

در سال چهارم هجری پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ابوقتاده و چهار تن دیگر (به نام‌های عبدالله بن عتیک، عبدالله بن انیس، اسود بن خزاعی و مسعود بن سنان) را برای کشتن ابورافع سلام بن ابی‌الحقیق (از یهودیانی که پیوسته علیه مسلمانان فعالیّت می‌کرد) به سوی قلعه خیبر فرستاد. زیرا ابورافع نه تنها همواره یهودیان، بلکه قبیله غطفان و اعراب مجاور را نیز با تعیین پاداش‌های بزرگ برای جنگ با آن حضرت تحریک می‌کرد، ابوقتاده در این ماموریّت موفق به کشتن ابورافع شد.

۲.۲ - سال ششم هجری

در غزوه غابه (ربیع‌الاول سال ششم هجری) ‌ که ابوقتاده، مسعده را به انتقام خون محرز بن نضله کشت، رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) او را «بهترین سواران» خود خواند و به «فارسُ رسول‌الله» شهرت یافت.

۲.۳ - سال هشتم هجری

در شعبان سال هشتم هجری، ابوقتادة بن ربعی انصاری با پانزده تن به دستور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) طی سریّه‌ای به سرزمین محارب نجد‌ به نام خَضِرة بر بنی غطفان حمله بردند و دویست شتر و دو هزار گوسفند و عده زیادی اسیر گرفتند. خمس غنایم را کنار نهادند و بقیه را میان مردمی‌ که در آن سریّه حاضر بودند، قسمت کردند.
در رمضان سال هشتم هجری نیز پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از فتح مکه، ابوقتادة را با هشت تن به وادی اضم (ناحیه‌ای در سه منزلی مدینه، میان ذو خشب و ذو المروة) گسیل داشت. تا مشرکان گمان کنند، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قصد حمله بر آن ناحیه را دارد. عامر بن اضبط اشجعی در حین عبور از کنار آنان به روش مسلمانان سلام داد و مسلمانان از حمله به او خودداری کردند؛ ولی محلّم بن جثّامه، یکی از حاضران در سریّه بر او حمله برد و او را کشت و شتر و کالاهایش را با مشکی شیر تصرف کرد. چون به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند، این آیه در مورد او نازل شد:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید چون در راه خدا سفر می‌کنید بی‌اندیشه شتاب مورزید و کسی را که به شما سلام می‌دهد مگویید مؤمن نیستی، مال این جهانی را می‌جویید و حال آن‌که نزد خدا غنایم زیادی است». افراد این سریّه چون به ذو خشب رسیدند به آنان خبر رسید که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آهنگ مکه کرده است. پس آنان از راه بیبن خود را به سقیا (موضعی است نزدیک مدینه) رسانده در آن جا به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیوستند.

۲.۴ - سال نهم هجری

در ربیع الآخر سال نهم هجری یکصد و پنجاه تن از انصار از جمله ابوقتاده، همراه علی‌ (علیه‌السّلام) در سریه‌ای به سوی قبیله طیّئ (خاندان عدی بن حاتم) برای نابودی بت فلس شرکت کرد. در این سریه علی (علیه‌السّلام) ابو قتاده را بر اسیران گماشت.


حضور اولیّه‌ی ابوقتاده همراه خالد بن ولید در جنگ‌های ردّه، نمایانگر روابط نیکوی او با خلیفه اوّل است. امّا پس از عملکرد ناروای خالد با مالک بن نویره (رئیس قبیله بنی یربوع) و کشتن او که مسلمان بود و به زنی گرفتن همسرش، روابط او و ابوبکر به سردی گرایید. زیرا ابو قتاده پس از ماجرای مالک خشمگین از کار خالد، عملکرد او را به ابوبکر گزارش داد و نزد ابوبکر شهادت داد که مالک بن نویره و قبیله‌اش اذان می‌گفته و نماز می‌خوانده‌اند، امّا ابوبکر او را به دلیل رها کردن خالد سرزنش کرد و دستور داد نزد خالد بازگردد. ابوقتاده خشمگینانه سوگند یاد کرد که دیگر هیچگاه با خالد در زیر یک پرچم قرار نگیرد.
گویا او از این زمان تا به خلافت رسیدن علی (علیه‌السّلام) گوشه‌ی عزلت اختیار کرده و جزء آن دسته از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده که از عملکرد خلفای سه گانه ناراضی بوده است. زیرا علی‌رغم حضور فعّال وی در تمامی‌ غزوه‌های روزگار پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، منابع حضور وی را در فتوحات دوره‌ی سه خلیفه نخست، به سکوت برگزار می‌کنند و جز در مواردی نادر چون شرکت او در فتح ایران به روزگار عمر نامی‌از او برده نشده است.


امّا در دوره کوتاه خلافت علی (علیه‌السّلام) در جنگ‌ها و حوادث زمان حضرت نقشی چشمگیر داشته است.
عبدالرحمان بن عمره از پدرش نقل می‌کند که ابو قتاده (در جنگ نهروان) به علی (علیه‌السّلام) گفت: «ای امیرمؤمنان! پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) این شمشیر را به من آویخت که دیری است در نیام مانده، وقت آن رسیده که بر ضد این قوم ستمگر که با امّت، نیرنگ کرده‌اند برهنه شود، اگر می‌خواهی مرا همراه ببر.» این روایت دلیل دیگری بر ادعای فوق است.
ابوقتاده در دوران خلافت حضرت علی (علیه‌السّلام) والی مکه بود. در جریان جمل هنگام ورود علی (علیه‌السّلام) به بصره با هزار سوار تحت فرمانش حضرت را همراهی می‌کرد
[۳۸] مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، مروج‌الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹، ج‌۲، ص۳۵۹ – ۳۶۰.
و در صفین همراه بسیاری از اصحاب مشهور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حضور داشته است. در جنگ با خوارج نیز ابوقتاده فرمانده پیادگان سپاه علی (علیه‌السّلام) بود.


احادیث بسیاری از او در کتب حدیث چون صحاح سته و مسند احمد بن حنبل نقل شده است.
[۴۱] احمدبن حنبل، مسند، قاهره، بی نا، ۱۳۱۳ق، ج۵، ص۲۹۵ -۳۱۱.
ابوقتاده از جمله راویان حدیث: «تقتله الفئة الباغیة» مبنی بر کشته شدن عمار است. علاوه بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از معاذ و عمر بن خطاب نیز روایت کرده است.
انس بن مالک، سعید بن مسیب، عطاء بن یسار، علی بن ریاح، عبدالله بن ریاح و عده‌ای دیگر، از جمله پسرانش ثابت و عبدالله از او روایت کرده‌اند.
[۴۵] ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، ط الثانیة، ۱۴۱۳/۱۹۹۳،ج۲، ص۴۴۹.



ابوقتادة ساکن کوفه بوده و به هنگامی‌ که علی (علیه‌السّلام) در آن شهر بوده درگذشته است و علی (علیه‌السّلام) بر پیکرش نماز گزارده است. ولی واقدی منکر این موضوع است و می‌گوید نوه ابوقتاده، یحیی بن عبدالله بن ابی قتاده مرا خبر داد که ابوقتاده در هفتاد سالگی به سال پنجاه و چهار در مدینه درگذشته است.


۱. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۱، ص۳۹۱.    
۲. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۵، ص۲۵۰.    
۳. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۳، ص۷۱۹.    
۴. ابن الاثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج۵، ص۲۵۰.    
۵. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵، ج‌۷، ص۲۷۲.    
۶. ابن الاثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج۵، ص۲۵۰.    
۷. ابن حزم اندلسی، علی بن احمد، ‌جمهرة انساب العرب، ‌ بیروت‌، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۸، ص۳۶۰.    
۸. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج۱، ص۳۸۷‌.    
۹. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۵، ص۲۵۰.    
۱۰. هیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، بیروت، بی جا، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م، ج۹، ص۳۱۹.    
۱۱. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۵، ص۲۵۰.    
۱۲. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۱، ص۲۸۹ – ۲۹۰.
۱۳. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج۱، ص۳۹۱.    
۱۴. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج۱، ص۳۹۱-۳۹۳.    
۱۵. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۲، ص۵۳۷ – ۵۳۸.    
۱۶. ابن عبد البر، ابو عمر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ج‌۲، ص۵۸۴.    
۱۷. واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ط الثالثة، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۲، ص۷۶۲.    
۱۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج‌۲، ص۶۰۰.    
۱۹. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵، ج‌۷، ص۲۷۳.    
۲۰. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۵، ص۲۵۰.    
۲۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۵/۱۹۹۵، ج‌۷، ص۲۷۳.    
۲۲. مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، القاهرة، دار الصاوی، بی تا (افست قم مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیة)، ص۲۳۱.    
۲۳. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، ۱۹۹۵، ج‌۲، ص۳۷۷.    
۲۴. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج‌۲، ص۱۰۰ – ۱۰۱.    
۲۵. مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، القاهرة، دار الصاوی، بی تا (افست قم مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیة)، ص۲۳۱.    
۲۶. مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، القاهرة، دار الصاوی، بی تا (افست قم مؤسسة نشر المنابع الثقافة الاسلامیة)، ص۲۲۹.    
۲۷. نساء/سوره۴، آیه۹۴.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، چاپ بیروت، ۱۳۷۹ ق، ج۳، ص۱۶۴.    
۲۹. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ط الثانیة، ۱۹۹۵، ج‌۳، ص۲۲۸.    
۳۰. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج‌۲، ص۱۰۱.    
۳۱. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج‌۲، ص۱۲۴.    
۳۲. ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، تاریخ‌ ابن‌خلدون، المحقق:خلیل شحادة، الناشر:دار الفکر، بیروت، الطبعة:الثانیة، ۱۴۰۸ ه - ۱۹۸۸ م، ج‌۲، ص۵۰۰.    
۳۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج‌۳، ص۲۷۸.    
۳۴. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج‌۳، ص۲۸۰.    
۳۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، ج۲، ص۴۵۲.    
۳۶. هیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد، بیروت، بی جا، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م، ج۹، ص۳۱۹.    
۳۷. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، ط الثانیة، ۱۳۸۷/۱۹۶۷، ج‌۴، ص۴۵۱.    
۳۸. مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، مروج‌الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹، ج‌۲، ص۳۵۹ – ۳۶۰.
۳۹. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، ط الثانیة، ۱۴۱۳/۱۹۹۳، ج‌۳، ص۵۴۵.    
۴۰. دِینَوری، ابو حنیفة، الاخبارالطوال، تحقیق:عبد المنعم عامر، مراجعة:الدکتور جمال الدین الشیال، الناشر:دار احیاء الکتب العربی - عیسی البابی الحلبی وشرکاه/ القاهرة، ص۲۱۰.    
۴۱. احمدبن حنبل، مسند، قاهره، بی نا، ۱۳۱۳ق، ج۵، ص۲۹۵ -۳۱۱.
۴۲. ابن کثیر دمشقی، ابو الفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶، ج‌۳، ص۲۱۷.    
۴۳. ماوردی، علی بن محمد، اعلام النبوة (ماوردی)، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۴۰۹ ق‌، ص۲۳۹.    
۴۴. ابن عبد البر، ابو عمر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ج‌۳، ص۱۴۰۶.    
۴۵. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، ط الثانیة، ۱۴۱۳/۱۹۹۳،ج۲، ص۴۴۹.
۴۶. ابن عبد البر، ابو عمر یوسف، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ج‌۱، ص۲۸۹.    
۴۷. ابن جوزی، ابو الفرج عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک و تحقیق محمد عبد القادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۲، ج‌۵، ص۲۶۸.    
۴۸. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ط الاولی، ۱۴۱۰/۱۹۹۰، ج‌۶، ص۹۴.    
۴۹. ابن اثیر، عزالدین، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج‌۵، ص۲۵۰.    



سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نعمان بن ربعی انصاری خزرجی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۵.    



جعبه ابزار