هبةالله بن محمد شیبانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هبةالله بن محمد شیبانی (
۴۳۲ ـ
۵۲۵ هـ.ق) محدث و راوی برجسته زمان خودش بود.
پدرش از همان کودکی او و برادرش را به فراگیری حدیث واداشت.
پدرش آنان را نزد بزرگانی چون ابوعلی بن مذهب، ابن غیلان، و ابومحمد حسن بن عیسی بن مقتدر فرستاد.
نکته درخور توجه آن‌که تنها شیبانی بود که از این استادان آثار مهمی چون مسند
احمد بن حنبل، فوائد
ابوبکر شافعی و اخبار یشکری را روایت کرده است.
افزون بر این، وی از محضر عالمانی همچون تنوخی، جوهری، و طبری نیز بهره علمی گرفت.
او در طول عمر دراز خود مجالس پررونقی برای تدریس حدیث داشت که حتی پدر و پسر هم‌زمان در آن شرکت می‌کردند.
شاگردان برجسته‌ای چون ابن ناصر، ابن جوزی، ابوعلاء عطار سلفی، ابوموسی مدینی و ابن عساکر آثار و گفته‌های او را نقل کردند.
اثر اصلی به‌جامانده از او
الامالی است.
ابوالقاسم هبةاللّه بن محمد بن عبدالواحد شیبانی بغدادی در چهارم
ربیع الاول سال۴۳۲ (هجری قمری) متولد شد.
او اهل
همدان بود،
ولی نسبش به عدنان می‌رسد.
ابن جوزی (م
۵۹۷ هـ.ق)، شیبانی را فردی موثق و مورد اطمینان معرفی می‌کند که به سبب طول عمرش، بزرگ و سرور هم‌سالانش قرار گرفت.
ابوالقاسم از اساتید متعددی بهره علمی برد. پدرش در کودکی وی و برادرش ابوغالب عبدالواحد را واداشت تا
مسند احمد بن حنبل را از ابوعلی بن مذهب، فوائد ابوبکر شافعی را از ابن غیلان و اخبار یشکری را از ابومحمد حسن بن عیسی بن مقتدر بیاموزند. او تنها کسی است که این کتب را از این افراد روایت می‌کند.
وی از محضر استادان دیگری چون
ابوالقاسم علی بن محسن تنوخی،
ابومحمد جوهری و
ابوطیب طبری استفاده علمی برد.
بغدادی عمری طولانی داشت و افراد بسیاری از نقاط گوناگون برای کسب علم در مجالس درس وی حاضر می شدند و چه بسیار که پدر و پسری هم‌زمان در پای درس او شرکت می‌جستند.
ابن ناصر ابوالفضل محمد بن ناصر بن محمد بن علی سلامی (
۴۶۷ ـ
۵۵۰ هـ.ق) چهل مجلس از سخنان او را استخراج کرد و پس از نمازهای جمعه در جامع قصر
بغداد املا می‌کرد و شمار بسیاری آن‌ها را می‌نوشتند.
ابن جوزی مدعی شده همه مسند احمد بن حنبل، غیلانیات و اجزاء مزکی را از شیبانی شنیده است، افزون بر این‌ها مطلب دیگری نیز از استادش ابن ناصر، از ابوالقاسم شنیده است و ازجمله کسانی می باشد که درس‌های شیبانی را که ابن ناصر املا می‌کرد، می نوشته است.
احتمال دارد همه این‌ها را از استادش ابن ناصر شنیده باشد؛ مگر این‌که شیبانی در پیری آن‌ها را تدریس و ابن جوزی در نوجوانی پای درس وی شرکت کرده باشد.
افراد بسیاری ازجمله
ابوعلاء عطار سلفی،
ابوموسی مدینی، قاضی بغداد ابوالحسن علی بن احمد دامغانی و قاضی
دمشق ابوسعد بن ابی عصرون در زمره شاگردان و راویان وی به حساب می‌آیند.
ابن عساکر نیز ضمن نگارش امالی شیبانی، در تاریخ خود به کرات از وی نقل روایت می‌کند.
شمار بسیاری از این شاگردان در زمان حیات استادشان از وی روایت می‌کردند و شماری هم قبل از او از دنیا رفتند.
از
هبةاللّه تنها اثری با نام
الامالی باقی مانده است .
شیبانی نیز در روز چهارشنبه، چهاردهم
شوال سال ۵۲۵ (هجری قمری) بدرود حیات گفت.
او تا روز جمعه به خاک سپرده نشد، تا این‌که ابن ناصر بنابه وصیتش، او را غسل داده و در جامع قصر بر او نماز گزارد.
پس از آن به سوی جامع منصور حمل شد و
عبدالوهاب بن مبارک انماطی بر وی نماز خواند و در باب حرب بغداد نزد
بشر حافی مدفون گشت.
(دیگر منابع: الاکمال ۲ / ۷۲ و ۴۸۷؛ معجم البلدان ۴ / ۱۵۵؛ الانساب ۲ / ۱۸۰ و ۴ / ۲۹۳؛ البدایة و النهایه ۱۲ / ۲۰۳؛ تاریخ الاسلام ۲۰ / ۲۴۵ و ۲۵۶ و ۲۱ / ۲۴۱؛ شذرات الذهب ۶ / ۱۲۷؛ الغدیر ۱ / ۲۴۸ و ۳۶۳؛ مجمع الزواید ۱ / ۹؛ النجوم الزاهره ۲ / ۶۶.)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «هبةالله بن محمد شیبانی»، ج۴، ص۴۴۱.
