• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کسر اصنام الجاهلیة

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کسر اصنام الجاهلیه، کتابی از صدرالدین شیرازی ، در رد تصوف دروغین، به زبان عربی می‌باشد.


برخی
[۱] محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۱۰۰، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم.
[۲] اسماعیل پاشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، ج۴، ص۳۵۳، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
نام آن را کسر الاصنام الجاهلیة فی کفر جماعة الصوفیه ضبط کرده‌اند، و برخی دیگر
[۳] آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۲۹۳.
کسر الاصنام الجاهلیة فی رد جماعة الصوفیه، ولی خود مؤلف در دیباچۀ کتاب ،
[۴] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۱۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
آن‌ را کسر الاصنام الجاهلیه نامیده است. تاریخ تألیف کتاب، بنا بر نسخۀ دست‌نویس مؤلف، سال ۱۰۲۷ است.
[۵] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۷۹، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.


انگیزۀ ملاصدرا
[۶] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۱۴، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.
از تألیف این کتاب، دفاع از دین در برابر ورود عقاید باطل است؛ عقایدی که، به پیروی از شهوات و اوهام نفسانی، عمل به ظواهر شریعت را نفی می‌کنند. او در این کتاب، با تحلیلی دقیق، نشان داده که ریشۀ عقاید انحرافی رایج در آن زمان ، جهل و نادانی است و تأکید کرده است که تا بت‌های نادانی شکسته نشوند، حقیقت دین و عرفان آشکار نمی‌شود.
[۷] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۰، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
از این‌رو، اثر خود را کسر الاصنام الجاهلیه، یعنی شکستن بتهای نادانی، نامیده است.
[۸] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۱۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
ملاصدرا،
[۹] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۱۷_۲۲۰، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
در خاتمۀ کتاب، تصریح کرده است که نقد و سرزنش او در کسر اصنام متوجه فرد خاصی نیست، بلکه غرض، آگاه کردن سالکان راه حق است از دشواری‌ها و خطرات راه، و سلوک الی الله جز با دو بال علم و عمل میسر نمی‌شود. وی طریق علمی را در اسفار تشریح، و طریق عملی را از قرآن و احادیث معصومین استنباط کرده و بر همین مبنا به بیان مراحل عرفان عملی پرداخته است.

کسر الاصنام الجاهلیه مشتمل است بر دیباچه، مقدمه، چهار مقاله و خاتمه. ملاصدرا در تأیید مطالب خود، از آیات قرآن و روایات معصومین و اشعار عارفانه استفاده کرده است. از آثار پیشینیان نیز بهرۀ فراوان برده و در مواردی نام مؤلف یا منبع اثر را بیان کرده است. برای نمونه، ازاین آثار مطالبی نقل کرده است: احیاء العلوم غزالی، مطارحات و حکمة الاشراق سهروردی، فتوحات مکیه ابن‌عربی، اصول کافی کلینی، آراء اهل مدینة فاضلة و تحصیل السعادة فارابی، الامد علی الابد عامری، رساله فی السعادة ابن‌سینا ، و منیة المرید عاملی. همچنین از مضامین حلیة الابدال ابن‌عربی، قوت القلوب ابوطالب مکی و الاربعین فی اصول الدین غزالی الهام گرفته است.
[۱۰] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۵۰_۵۱، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
اما بیش از همه بر احیاء العلوم غزالی نظر داشته و مطالب آن ‌را تلخیص کرده است.
[۱۱] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
[۱۲] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۲۸، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.


دربارۀ ارزش ادبی این رساله به آسانی نمی‌توان قضاوت کرد، زیرا ملاصدرا در این رساله بیش‌تر از عبارات دیگران بهره گرفته است.
[۱۳] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۳، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
مضمون و محتوای کتاب منحصر به نقدِ صوفی‌نماها و دینداران ریاکار نیست، بلکه ملاصدرا در عین انتقاد از این فرقه و نشان دادن نقاط ضعف آنان، عرفان راستین و سازگار با مبانی دینی را تعلیم داده است، به گونه‌ای که می‌توان این کتاب را خلاصه و عصاره‌ای از عرفان اسلامی دانست.
[۱۴] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۳، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
وی در مقدمۀ کتاب،
[۱۵] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۱-۲۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
با شرح عواملی که مانع از رسیدن نفس به حقایق امور می‌شود، بیان کرده است که نفس هنگامی به درک حقایق ربانی نایل می‌شود که از اعمال رذیله و عقاید وهمی پاک گردد و این امر از طریق ریاضات و خلوت‌نشینی و غرق شدن نفس در افکار علمی میسر می‌شود و برهان کشفی هم مؤید این طریق است. بنابراین، کسی صلاحیت ارشاد مردم را دارد که از فضایل علمی بهره‌مند باشد. بدین ترتیب، او از کسانی که از علم و معرفت گریزانند و عرفان بدون علم و دین را تبلیغ می‌کنند و آداب ناسازگار با شریعت را رواج می‌دهند، انتقاد کرده است.
[۱۶] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۶-۲۷، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
با این‌که ملاصدرا در این کتاب
[۱۷] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۵۴-۵۵، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
از افکار انحرافی شیخ و صوفی و فقیه و حکیم زمان خود انتقاد کرده، اما نقد او بر صوفیه ، سبب شده است که برخی
[۱۸] ابوالفضل ابن‌الرضا برقعی، التفتیش، ج۱، ص۶۴_۷۱، تهران.
کسر الاصنام را ردی بر تصوف بدانند، ولی این تلقی درستی نیست، زیرا در این کتاب در مدح صوفیان حقیقی، تمایز آنان از مدعیان تصوف و نیز دربارۀ حقیقت تصوف سخن به میان آمده است.
[۱۹] معصوم‌علیشاه، طرایق الحقایق، ج۱، ص۱۸۲، تهران.
[۲۰] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۸، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.


نگارش اثری با نام کسر اصنام در میان اسلاف و اخلاف ملاصدرا تقریبأ بی‌سابقه است.
[۲۱] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۹، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
با این‌که ردیه نویسی بر صوفیه، به سبب بروز مفاسد اخلاقی در میان صوفیان و گرایش به ظواهر تصوف، در دوران حکومت صفوی به اوج خود رسید، کسر الاصنام به لحاظ محتوا شبیه کتاب‌های معمول در رد تصوف نیست. حتی الکلمات الطریفة فیض کاشانی – که در آن به آسیب شناسی باورهای مختلف عصر مؤلف پرداخته شده است – جز در مواردی معدود،
[۲۲] محمد بن مرتضی فیض کاشانی، کلمات الطریفه، ج۱، ص۱۴۲-۱۴۷، ترجمۀ عبدالله موحدی، تهران ۱۳۸۷.
شباهت چندانی با این اثر ندارد. خوانساری،
[۲۳] محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۹۹_۱۰۰، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم.
با استناد به محتوای الکلمات الطریفه و کسر الاصنام الجاهلیه، ملاصدرا و فیض را منکر تصوف دروغین دانسته است.

ملاصدرا در رسالۀ سه اصل نیز، مانند کسر اصنام، به نقد تفکرات باطل و ریاکارانه و بیان عرفان حقیقی پرداخته است،
[۲۴] صدرالدین شیرازی، رسالۀ سه اصل، ج۱، ص۷_۸، چاپ سید حسین نصر، تهران ۱۳۸۱الف.
[۲۵] صدرالدین شیرازی، رسالۀ سه اصل، ج۱، ص۱۱، چاپ سید حسین نصر، تهران ۱۳۸۱الف.
با این تفاوت که در سه اصل، بیشتر به جنبه‌های نظری این موضوع پرداخته است.

کسر الاصنام الجاهلیه را محمد تقی دانش پژوه در ۱۳۴۰ش در تهران به چاپ رساند. محسن جهانگیری، با استفاده از نسخۀ دست‌نویس مؤلف، آن را در ۱۳۸۱ش مجددأ چاپ کرد.
[۲۶] صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۷۳، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
در سال ۱۴۲۵ حسین الطقش آن را در بیروت منتشر کرد. محسن بیدارفر این رساله را در ۱۳۷۱ش به فارسی ترجمه کرد.

(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) ابوالفضل ابن‌الرضا برقعی، التفتیش، تهران.
(۳) اسماعیل پاشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۴) محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم.
(۵) صدرالدین شیرازی، رسالۀ سه اصل، چاپ سید حسین نصر، تهران ۱۳۸۱الف.
(۶) صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
(۷) صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.
(۸) محمد بن مرتضی فیض کاشانی، کلمات الطریفه، ترجمۀ عبدالله موحدی، تهران ۱۳۸۷.
(۹) معصوم‌علیشاه، طرایق الحقایق، تهران.

۱. ↑ محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۱۰۰، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم.
۲. ↑ اسماعیل پاشا بغدادی، ایضاح المکنون فی الذیل علی کشف الظنون، ج۴، ص۳۵۳، بیروت۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۲۹۳.
۴. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۱۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۵. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۷۹، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.
۶. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۱۴، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.
۷. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۰، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۸. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۱۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۹. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۱۷_۲۲۰، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۰. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۵۰_۵۱، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۱. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۲. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۲۸، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۳. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۳، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۴. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۳۳، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۵. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۱-۲۴، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۶. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۶-۲۷، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۷. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۵۴-۵۵، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۱۸. ↑ ابوالفضل ابن‌الرضا برقعی، التفتیش، ج۱، ص۶۴_۷۱، تهران.
۱۹. ↑ معصوم‌علیشاه، طرایق الحقایق، ج۱، ص۱۸۲، تهران.
۲۰. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۸، چاپ حسین الطقش، بیروت، ۱۴۲۵ج/ ۲۰۰۴م.
۲۱. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۲۹، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.
۲۲. ↑ محمد بن مرتضی فیض کاشانی، کلمات الطریفه، ج۱، ص۱۴۲-۱۴۷، ترجمۀ عبدالله موحدی، تهران ۱۳۸۷.
۲۳. ↑ محمد باقر خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۹۹_۱۰۰، تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم.
۲۴. ↑ صدرالدین شیرازی، رسالۀ سه اصل، ج۱، ص۷_۸، چاپ سید حسین نصر، تهران ۱۳۸۱الف.
۲۵. ↑ صدرالدین شیرازی، رسالۀ سه اصل، ج۱، ص۱۱، چاپ سید حسین نصر، تهران ۱۳۸۱الف.
۲۶. ↑ صدرالدین شیرازی، کسر الاصنام الجاهلیه، ج۱، ص۷۳، چاپ محسن جهانگیری، تهران۱۳۸۱ب.


برگرفته از مقاله «کسر اصنام الجاهلیة»، شماره۹.    



جعبه ابزار