کیفیت نزول قرآن•
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کیفیت نزول
قرآن به شیوه‌های مختلف
وحی بر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اطلاق می‌شود.
منظور از کیفیت نزول قرآن، چگونگی نزول وحی بر رسول گرامی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است؛ اعم از نزول به واسطه
جبرئیل یا بدون واسطه. همچنین حالات و عوارض روحانی و جسمانی رسول گرامی
اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم هنگام دریافت وحی و نیز حوادث همزمان یا پیش از نزول وحی که در
حقیقت زمینه ساز نزول بود، همگی در کیفیت نزول قرآن مورد نظر است.
در آیه ۵۱
سوره شوری رابطه غیبی خدا با
پیامبران به سه صورت بیان شده است:
۱. از طریق وحی و القای در
قلب ؛
۲. شنیدن صدای غیبی بدون رؤیت گوینده؛
۳. ارسال
پیام الهی توسط
فرشته .
علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه در تحقیق این موضوع می‌فرماید:
آیات و
روایات در کیفیت نزول سوره‌های قرآن مختلف است و بعضی بر این
دلالت دارد که
خداوند متعالی تجلی کرده، وحی می‌فرموده است، و این وحی، بی واسطه است. از بعضی نیز استفاده می‌شود که وحی الهی توسط جبرئیل بوده است. در آیه ۵۱
سوره شوری (وما کان لبشر ان یکلمه الله الا وحیا او من وراء حجاب او یرسل رسولا)
«وحی خدا» قسیم «ارسال رسل» قرار گرفته است؛ یعنی «وحیا» با «فرستادن مامور و رسول» یا «تکلم از ورای
حجاب » مقابل افتاده است. پس هرجا وحی بوده، دیگر جبرئیل نبوده است؛ بلکه توسط خود حضرت حق بی واسطه بوده است و آن جاهایی که توسط جبرئیل نازل می‌شده، دیگر جلوه خدا بدون واسطه نبوده است.
از سوی دیگر، در قرآن سه آیه داریم که بر نزول قرآن توسط جبرئیل،
روح القدس و
روح الامین دلالت دارند: آیه ۹۷
سوره بقره ؛ آیه ۱۰۲
سوره نحل ؛ آیه ۱۹۳
سوره شعراء .
ظاهر این آیات این است که همه قرآن را جبرئیل نازل کرده است.
برای کسب
حقیقت مطلب و جمع بین آیات می‌گوییم کیفیت نزول وحی سه مرحله دارد:
نزول وحی از جانب
خدا بی واسطه.
از جانب خدا با واسطه
جبرئیل ؛ یعنی در جایی که خدا وحی می‌کرده، جبرئیل هم بوده و خداوند توسط جبرئیل وحی می‌کرده است.
این که از جانب جبرئیل هم بی واسطه نبوده باشد؛ بلکه توسط اعوان و یاران او وحی می‌شده است. در این صورت، خداوند توسط جبرئیل و از جبرئیل توسط اعوان او وحی ابلاغ می‌شده است. در این قسم، هم خدای متعالی حاضر بوده است و هم جبرئیل و هم
اعوان جبرئیل . در تمام این سه مرحله، اهل سه مرحله (حضرت حق، جبرئیل و سفره کرام برره) حاضر بوده‌اند و نزول وحی هم در هر یک از مراحل توسط همه این‌ها (کرام برره، جبرئیل و حضرت حق) صورت می‌گرفته است، غایة الامر در بعضی از موارد نظر اصلی به خود ذات
حق بوده است؛ به طوری که به جبرئیل و سفره نظر نمی‌شده است؛ و این در مواردی است که حال
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تغییر می‌کرده و طبق آیه سوره شوری «وحیا» بوده است، و در برخی از موارد نظر اصلی به جبرئیل بوده است؛ طوری که به سفره نظر نمی‌شده. و نظر به حق از
آینه و مرآت جبرئیل بوده است، و در بعضی از موارد هم نظر اصلی به همان
فرشتگان زیردست و اعوان جبرئیل یعنی سفره بوده و از دریچه وجود و تعین آن‌ها به جبرئیل و حضرت حق نظر می‌شده است. این قسم اخیر هم مطابق همان آیه (او یرسل رسولا) بوده است؛ ولی گاهی توسط جبرئیل و گاهی توسط سفره کرام برره (فرشتگانی ارجمند و نیکوکار) که یاران و اعوان او هستند، نزول قرآن صورت گرفته است.
نزول جبرئیل ؛
صوت وحی ؛
صور نزول جبرئیل .
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«کیفیت نزول قرآن».
