یعقوب بن یوسف مؤمنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یعقوب بن یوسف مؤمنی (
۵۵۴ ـ
۵۹۵ هـ.ق) یکی از پادشاهان برجسته دولت موحدین در شمال
آفریقا بود.
پس از مرگ پدرش در
۵۸۰ (هجری قمری) بر تخت پادشاهی نشست.
یعقوب با توانمندی‌های سیاسی و نظامی خود توانست دولت موحدین را از فروپاشی نجات دهد.
او توانست چهار شهر مهم
مراکش را که در تصرف پرتغالی‌ها بود، بازپس گیرد.
وی علاوه بر مهارت‌های سیاسی، فقیهی با دانش گسترده در
فقه،
حدیث و
قرآن بود.
ایشان به اجتهاد شخصی تأکید داشت و مخالف تقلید از آراء گذشته بود.
همچنین، او بر اجرای
نماز جماعت و مجازات ترک‌کنندگان آن تأکید می‌کرد و حتی شراب‌خواران را مجازات می‌کرد.
وی به مذهب ظاهری تمایل داشت و در مقابل
مذهب مالکی به شدت مخالف بود.
آثار علمی ایشان شامل
مجموعه‌ای از فتاوا،
الترغیب (جمع‌آوری احادیث صحیح مرتبط با عبادات)،
حزب عظیم و حجاب مبارک عمیم (کتب دعا و اذکار) است.
او در سال ۵۹۵ (هجری قمری) درگذشت.
ابویوسف یعقوب بن یوسف بن عبدالمؤمن مؤمنی ملقب به
منصور مغربی از سلسله پادشاهان دولت موحدین که در آفریقا حکومت داشتند.
او در ۵۵۴ (هجری قمری) در مراکش به دنیا آمد.
پس از مرگ پدرش یوسف بن عبدالمؤمن در سال ۵۸۰ (هجری قمری) که وی نیز از ملوک موحدین بود، بر تخت پادشاهی نشست و از فروپاشی دولت موحدین جلوگیری کرد.
ایشان دوستدار دانش و دانشمندان بود، به ادب و ادبیات علاقه خاصی داشت.
ابویوسف اعتقادات و آرای خاصی درباره پاره‌ای از احکام اسلامی و اجرای آن‌ها داشت.
برای مثل به اجتهادهای گذشته فقها و صاحب‌نظران اعتقادی نداشت و تقلید را مردود می‌دانست.
او معتقد بود هر فردی باید در حد توان از نظرها و اجتهادهای خودش در احکام اسلامی بهره گیرد یا این‌که فتوا باید مستند به کتاب و سنت باشد نه چیز دیگر.
معتقد بود نمازهای یومیه حتماً باید به صورت جماعت باشد و حتی بر ترک آن مجازات می‌کرد، یا این‌که شرابخوار را به قتل می‌رسانید.
گفته شده پیرو مذهب ظاهری بود و چنان با مالکیه مخالف بود که گویا در صدد براندازی این مذهب فقهی در مغرب زمین بود.
به صورتی که نقل شده آثار و کتاب‌های ایشان را سوزانده و از میان می‌برد.
ابن یوسف بر پایه گزارش
ابن خلکان، با این‌که ۲۵ سال بیش از عمر او نگذشته بود، موحدین مغرب پس از مرگ یوسف بن عبدالمؤمن کسی را به شایستگی او برای اداره حکومت ندیده، لذا او را بر تخت پادشاهی نشانده و از او حمایت جدی نمودند.
چه این‌که او را فردی شجاع، عادی، پایبند به احکام اسلامی، فردی متهور و سیاستمدار می‌دانستند.
اتفاقاً این خوش‌بینی در اوایل حکومت وی به ثمر نشست و چهار شهر از شهرهای مهم
مسلمانان مراکش که نزدیک به چهل سال در تصرف اروپایی‌ها و پرتغالی‌ها بود، در زمان وی باز پس گرفته شد.
مقری نیز در تاریخ خود درباره‌اش می‌نویسد: ابویوسف در زمان حیات پدرش یعقوب نیز در امور مملکتداری و سیاسی دخالت داشت.
چون تحت سرپرستی پدر تربیت یافته بود و حتی به وزارت نیز رسیده بود.
هنگامی که به پادشاهی رسید فردی کارآمد و باتجربه بود؛ لذا به سرعت رشد کرده و سرو سامان تازه‌ای به موحدین داد.
همو درباره مقام علمی ابویوسف آورده است وی گذشته از مقام سیاسی، آگاهی خوبی در فقه و حدیث و قرآن داشت.
بر مبانی فقه و حدیث آن‌چنان تسلط داشت و صاحب‌نظر بود که بسیاری از فقها و صاحب‌نظران وقت با وی مشورت کرده و از وی استفتا می‌کردند.
رجال‌نویسان
اهل‌سنت او را پادشاهی عادل، بخشنده، فریادرس ستمدیدگان و مظلومان قلمداد کرده‌اند.
ابن اثیر نیز با تأکید بر نکته رجال‌نویسان اهل‌سنت می‌نویسد: «ابویوسف مدت پانزده سال رهبری دولت موحدین مغرب را بر عهده داشت.»
یعقوب کتاب‌هایی تالیف کرده که آثارش عبارت‌اند از:
• مجموعه‌ای از فتاوا؛
• الترغیب، که متون احادیث صحیح را که متعلق به عبادات است در آن جمع کرده است؛
• حزب عظیم و حجاب مبارک عمیم در ادعیه و اذکار.
مؤمنی درباره وفاتش ابن اثیر می‌نویسد: «سرانجام در ماه
ربیع الآخر یا
جمادی الاول سال ۵۹۵ (هجری قمری) در (سِلا) از شهرهای مراکش از دنیا رفت و پسرش ابوعبداللّه محمد بن یعقوب به پادشاهی رسید.»
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «یعقوب بن یوسف مؤمنی»، ج۴، ص۴۵۵.
