یوسف بدیعی سمرقندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بدیعی سمرقندی، مولانا یوسف ادیب و سخنور
قرن نهم می‌باشد.
در اَنْدِجان زاده شد و در همان‌جا به نوجوانی رسید
و ازین‌رو عده ای از معاصران او را بدیعی اندجانی خوانده‌اند.
در نوجوانی به
سمرقند رفت و به تحصیل فنون ادبی پرداخت
و در همان‌جا با
مولانا صفایی، همشهریِ شاعرش، آشنا شد.
پیوند دوستانه‌اش با صفایی، به حدّی عمیق بود که ظریفانِ
هرات بدیعی را، به
تخلص و
شهرت، صفایی می‌خواندند و او از این
نسبت می‌رنجید.
این روش نامگذاری در خصوص دوستانی که یکی کم‌سال‌تر از دیگری باشد تاکنون در میان هرویان رایج است. او از خردسالی به
شعر و شاعری روی آورد. هرچند امیرعلی شیرنوایی
اشعار خردسالیش را خام و ناپخته می‌داند، پس از وقوف به فن شعر و
عروض، شعرش پخته و مقبول شده است.
بدیعی در عهد
بایسنغر (۷۹۹ـ۸۳۷) به هرات رفت و در زمره سخنوران مقرّب او درآمد
و به قولی صاحب صلاحیت شد.
او به فن
معمّا، از فنون رایج ادبی آن عصر، تسلّط کامل داشت و در تبیین قواعد معمّا نیز رساله‌ای تألیف کرده است که معاصرانش آن را مفید دانسته‌اند.
علاوه برآن، تتبّعش از قصیده مرآة الصفاء نیز مشهور است.
از بدیعی ابیاتی پراکنده در تذکره‌ها باقی مانده، و دیوانی از وی تاکنون به دست نیامده است.
بدیعی در فن معما چیره دست بود و رساله‌ای با عنوان شرح معما در تبیین قواعد معما و نجوم تألیف کرد. این رساله در ۸۹۴ق/۱۴۸۹م نگاشته شده، و مشتمل بر ۱۰ «شجره» است.
دست‌نویسی از این اثر در کتابخانة
پنجاب نگهداری می‌شود
حسین، ج۳، ص۶۵۰). همچنین استقبال او از قصیدة «مرآت الصفا» مشهور است.
در برخی منابع متأخر به اثر دیگری از بدیعی با عنوان مثلثات منظوم یا نصاب مثلث اشاره شده است.
در حالی که برخی احتمال می‌دهند که این اثر به شاعر سدة ۱۰ق/۱۶م، بدیعی تبریزی تعلق داشته باشد، به خصوص که در همة موارد نام مؤلف با ابهام آمده است.
او در اواخر
عمر به
سرخس رفت و در ۸۹۷ در همان‌جا درگذشت و در
خانقاه مزار
بابالقمان سرخسی دفن شد.
ازین‌رو بعضی از متأخران او را به آن
شهر منسوب کرده و بدیعی سرخسی خوانده‌اند.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۲) امیرعلی شیر نوایی، تذکرة مجالس النفائس، چاپ علی اصغر حکمت، تهران ۱۳۲۳ ش.
(۳) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۲ ش.
(۴) عبدالرسول خیامپور، فرهنگ سخنوران، تبریز ۱۳۴۰ ش.
(۵) دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرة الشعراء، چاپ محمد رمضانی، تهران ۱۳۳۸ ش.
(۶) سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر فارسی در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۷) علیقلی واله داغستانی، ریاض الشعراء، نسخه خطی کتابخانه ملی ملک، ش ۴۳۰۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «مولانایوسف بدیعی‌سمرقندی»، شماره۸۱۹. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «یوسف بدیعی سمرقندی»، شماره۴۶۶۰.
