• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن احمد قمی (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن احمد قمی (مقاله‌دوم)
مقالات مرتبط: محمد بن احمد قمی.


محمد بن احمد قمی (زنده در سال ۴۱۲ هـ.ق) از فقها و محدثان بزرگ امامیه در قرون چهارم و پنجم هجری بود.
هرچند برخی او را کوفی دانسته‌اند، ولی منابع معتبر او را قمی معرفی کرده‌اند.
وی شاگرد استادان برجسته‌ای چون شیخ صدوق و ابوغالب زراری بود و از مشایخ نجاشی، شیخ طوسی و کراجکی به شمار می‌رفت.
آثار مهمش شامل مائة منقبه (در فضایل امام علی (علیه‌السلام)) و ایضاح دفائن النواصب است که درباره اتحاد یا تفاوت این دو کتاب اختلاف‌نظر وجود دارد.
آثار و روایاتش، به ویژه در موضوع فضایل اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، مورد توجه علمای شیعه و حتی برخی علمای اهل سنت قرار گرفته است.
وی در سال ۴۱۲ (هجری قمری) در مکه هنوز زنده بوده و حدیث نقل می‌کرد.


ابوالحسن محمد بن احمد بن علی بن حسن بن شاذان قمی معروف به ابن شاذان
[۱] نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
[۲] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
[۵] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
[۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۹۴.    
[۷] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
[۸] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
[۹] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
[۱۰] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
[۱۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
در بعضی منابع به جای قمی، لقب کوفی برای او ذکر شده است.
[۱۲] حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۲۴۱.    
[۱۳] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
[۱۴] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    

بعضی احتمال داده‌اند اهل کوفه و ساکن قم بوده است؛
[۱۵] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۰.    
ولی از آن‌جا که شاگرد او ابوالفتح کراجکی (م ۴۴۹ هـ.ق) در همه جا تنها از او با عنوان قمی یاد کرده،
[۱۶] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۱.    
[۱۷] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
[۱۸] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
[۱۹] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
[۲۰] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۷.    
[۲۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
[۲۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
[۲۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۲۴] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۲۵] نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
[۲۶] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
توجیهی برای کوفی بودن او نمی‌توان یافت.
وی از فقها و محدثان بزرگ امامیه در سده چهارم و پنجم هجری و از راویان صحیفه سجادیه است.
[۲۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۲۸۵.    
[۲۸] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۳.    
[۲۹] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
[۳۰] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
[۳۱] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
[۳۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
[۳۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۳۴] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۳۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    

پدرش ابوالعباس بن شاذان معروف به فامی قمی نیز از فقها و بزرگان و محدثین امامیه در قرن چهارم هجری بود.
[۳۶] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۸۴.    
[۳۷] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۳۸] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۳۷۳.    
[۳۹] ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج۳، ص۳۵۱.    
[۴۰] خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۷۷.    
[۴۱] نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ص۳۷۳.    
[۴۲] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ص۵۵.    
[۴۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ص۲۳۴.    

تاریخ تولد ابوالحسن بن شاذان روشن نیست.
اگرچه بی‌واسطه از شیخ القمیین ابوجعفر محمد بن حسن احمد بن ولید (م ۳۴۳ هـ.ق) روایت کرده،
[۴۴] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۱.    
[۴۵] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۴۶] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۲.    
[۴۷] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ص۲۳۴.    
ولی نمی‌توان به طور قطع، اظهار داشت وی در نیمه اول قرن چهارم هجری به دنیا آمده است؛ زیرا در نقل شیخ طوسی، ابن شاذان به واسطه پدرش از ابن ولید روایت می‌کند.
[۴۸] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۳.    

ابن شاذان در پی کسب علم و سماع حدیث، مسافرت‌های بسیاری به مناطق گوناگون از جمله ری،
[۴۹] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۷.
[۵۰] ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۴۲.    
نیشابور،
[۵۱] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۴۳.    
کوفه
[۵۲] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۸.    
[۵۳] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۰.    
و بغداد داشت.
[۵۴] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۱.    
[۵۵] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    


ابوالحسن از پدرش ابوالعباس،
[۵۶] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۷.    
[۵۷] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۵۴.    
دایی‌اش ابوالقاسم جعفر بن محمد قولویه (م ۳۶۹ هـ.ق)،
[۵۸] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۰.    
[۵۹] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۴۶.    
[۶۰] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
[۶۱] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
پسر دایی‌اش ابواحمد عبداللّه لعزیز بن جعفر،
[۶۲] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۳۰۰
ابوغالب زراری (م ۳۶۸ هـ.ق)،
[۶۳] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۰.    
شیخ صدوق (م ۳۸۱ هـ.ق)،
[۶۴] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۳.    
استاد شیخ صدوق ابوالقاسم جعفر بن محمد مسرور لحام،
[۶۵] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۳۲.    
[۶۶] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۳۷.    
[۶۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
[۶۸] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
ابوعبداللّه احمد بن محمد بن عبیداللّه بن عیّاش جوهری (م ۴۰۱ هـ.ق)،
[۶۹] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۳۷.    
[۷۰] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
ابومحمد حسن بن حمزه علوی معروف به مرعش (م ۳۵۸ هـ.ق)،
[۷۱] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۶۹.    
[۷۲] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۶.    
ابوالمفضل محمد بن عبداللّه شیبانی (م ۳۸۷ هـ.ق)
[۷۳] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۵۳.    
[۷۴] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۴۹.    
و ابومحمد هارون بن موسی تلعکبری (م ۳۸۵ هـ.ق)
[۷۵] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۲.    
[۷۶] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۶.    
و از بسیاری از مشایخ اهل سنت مانند ابوحفص عمر بن ابراهیم بن احمد کتّانی (م ۳۹۰ هـ.ق)،
[۷۷] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۶.    
[۷۸] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۱.    
ابوبکر محمد بن احمد بن حسین جرجانی (م ۳۸۷ هـ.ق)،
[۷۹] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۶۴.    
ابوالفرج معافی بن زکریا جریری (م ۳۹۰ هـ.ق)
[۸۰] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۱.    
[۸۱] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۳۶.    
[۸۲] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
[۸۳] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۳.    
و بسیاری دیگر که قریب به هفتاد نفر می‌رسند روایت کرده است.
[۸۴] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۰.    


ابن شاذان از مشایخ شیخ طوسی، نجاشی و کراجکی نیز بوده و نجاشی ظاهراً تنها در یک مورد از وی روایت کرده است.
[۸۵] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۲۲ و ۲۲۳.
ولی کراجکی در سال ۴۱۲ (هـجری قمری) در مکه روایات بسیاری از او شنیده
[۸۶] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
[۸۷] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۱.    
[۸۸] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
و شیخ طوسی نیز در آثار خود به کرّات از وی روایت کرده است.
[۸۹] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۶۳.    
[۹۰] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۸۰.    
[۹۱] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۵۱.    
[۹۲] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۵۲.    
[۹۳] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۹۶.    
[۹۴] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۳.    
[۹۵] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۷.    


ابن احمد کتاب‌های زیادی تألیف کرده که عبارتند از:
• ایضاح دفائن النواصب؛
[۹۶] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۱۷.    
[۹۷] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۹۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۹۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
[۱۰۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
[۱۰۱] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۷.    

• مائة منقبه؛
[۱۰۲] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
[۱۰۳] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
[۱۰۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۱۰۵] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۱۰۶] نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
[۱۰۷] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    

• بستان الکرام؛
[۱۰۸] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
[۱۰۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    

ابن حمزه طوسی از اعلام سده ششم هجری دو حدیث از فضایل و معجزات امام حسین (علیه‌السلام) را از جزء هشتاد و ششم این کتاب نقل کرده است
[۱۱۰] ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، ص۳۲۸.    
[۱۱۱] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
که معلوم می‌شود این کتاب که در موضوع فضایل و مناقب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است، کتاب بزرگی بوده است.
[۱۱۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۱۰۷.    
[۱۱۳] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    

در منابع، روایاتی از ابن شاذان نیز در موضوعات مختلف غیر از فضایل و مناقب وارد شده است.
[۱۱۴] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علي، کنز الفوائد، ص۳۷ و ۴۷.

برخی نمازهای مستحب ایام هفته
[۱۱۵] ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۴۶.    
و روایاتی در مورد ایمان ابی‌طالب از آن جمله است.
[۱۱۶] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳، ۱۰۹ ـ ۱۱۱.

ابن مساعد حائری نیز پس از آن‌که به اشتباه، ابن شاذان را از علمای اهل سنت دانسته، کتابی در صحت خبر صعود علی (علیه‌السلام) بر دوش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به او نسبت داده است،
[۱۱۷] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۴۲.    

• رد الشمس علی امیرالمؤمنین؛ ابن شهر آشوب اثری با این عنوان را برای او ذکر کرده است،
[۱۱۸] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۱۷.    
ولی احتمال دارد او به خطا، کتاب طُرق حدیث رد الشمس ابوالحسن بن شاذان فضلی (از اعلام قرن چهارم هجری)؛را که سیوطی هم از آن نقل می‌کند
[۱۱۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، اللآلی المصنوعه، ج۱، ص۳۳۸.
به او نسبت داده باشد.


۴.۱ - کتاب مائة منقبه

محمد بن احمد کتاب مائة منقبه را نگاشته است. این کتاب گاهی از آن با عنوان المناقب
[۱۲۰] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ص۱۸.    
یا الفضائل یاد می‌شود
[۱۲۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۳.    
و به مناقب ابن شاذان معروف است.
[۱۲۲] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۲.    
این کتاب در فضایل و مناقب امیرالمؤمنین و ائمه (علیهم‌السلام) از طرق اهل سنت است که ابن شاذان به درخواست یکی از دوستان یا شاگردانش نوشته است.
[۱۲۳] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۸.    
[۱۲۴] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    

اما در این‌که این کتاب همان کتاب ایضاح دفائن النواصب است یا غیر آن، اختلاف بسیار است. کتاب مائة منقبه ظاهراً اولین بار بر اساس نسخه خطی کتابخانه حیدریه نجف با عنوان ایضاح دفاتن النواصب به چاپ رسیده
[۱۲۵] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۹۳۷.    
و محدث نوری نیز با استناد به گفته کراجکی در تصانیفش که ایضاح دفائن النواصب در صد منقبت از مناقب امام علی (علیه‌السلام) است، می‌گوید: کتاب مائة منقبة عیناً همان کتاب ایضاح دفائن النواصب است.
وی سپس بر نویسنده روضات الجنات که به عدم اتحاد این دو کتاب معتقد بوده، ایراد گرفته است.
[۱۲۶] محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۴۲.    

در مقابل آقابزرگ در جایی با رد اتحاد این دو کتاب،
[۱۲۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۲، ص۳۱۶.    
از برخی معاصرانش نقل کرده این دو کتاب نزد او بوده و مائة منقبه تنها در مناقب و فضایل است، اما کتاب ایضاح، هیچ حدیثی در فضایل و مناقب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ندارد و چنان‌که از عنوان کتاب پیداست، تنها در مثالب دشمنان اهل بیت و بیان زشتی اعتقادات و کذب گفته‌های آن‌ها است.
معاصر آقابزرگ سپس وجهی برای توجیه گفته کراجکی در اتحاد این دو کتاب ذکر کرده است.
آقابزرگ اضافه می‌کند نسخه‌های خطی از کتاب ایضاح دفائن النواصب در تهران و نجف موجود است.
[۱۲۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۳.    

با این همه در جایی دیگر می‌گوید: کتاب فضائل ابن شاذان قمی موسوم به ایضاح دفائن النواصب در صد منقبت از مناقب امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است.
[۱۲۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۲۵۱.    
[۱۳۰] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
[۱۳۱] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
[۱۳۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
[۱۳۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
[۱۳۴] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    

به هر روی با توجه به این تناقض ها نمی‌توان هیچ کدام از این دو قول را پذیرفت.
گفتنی است ذهبی در ذیل نام ابن شاذان پس از نقل چند حدیث از احادیث کتاب مائة منقبه می‌گوید از این دجال احادیث بسیاری در مناقب علی رضی الله عنه نقل شده که همگی رکیک، باطل و دروغ است؛
[۱۳۵] ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۴۶۷.    
[۱۳۶] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
درحالی که برخی دیگر از علمای اهل سنت مانند موفق بن احمد خوارزمی (م ۵۶۸ هـ.ق) به کرّات از ابن شاذان با عنوان امام یاد کرده و بر او رحمت فرستاده
[۱۳۷] خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، ص۷۲.    
و حافظ گنجی شافعی (م ۶۵۸ هـ.ق) و جوینی در تألیفات خود احادیث او را نقل کرده و بر او اعتماد نموده‌اند.
[۱۳۸] حموی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، ج۲، ص۶۶.    
[۱۳۹] گنجی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب، ص۲۵۱.    


قمی در سال ۴۱۲ (هجری قمری) زنده بود است.
[۱۴۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۱۴۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
[۱۴۲] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    

(دیگر منابع:
[۱۴۳] کنتوری، اعجازحسین بن محمدقلی، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
[۱۴۴] قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
[۱۴۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
[۱۴۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
[۱۴۷] اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
[۱۴۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
[۱۴۹] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
[۱۵۰] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
[۱۵۱] افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
[۱۵۲] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
[۱۵۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
[۱۵۴] حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس التراث، ج۱، ص۴۶۷.
[۱۵۵] قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، صص۳۹۰ و ۳۹۱.
[۱۵۶] ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، ج۴، ص۱۳۷.    
[۱۵۷] سبحانی تبریزی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، ص۲۸۶.    
)
۱. ↑ نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۲. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۵. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۹۴.    
۷. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
۸. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۹. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۰. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
۱۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۱۲. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۲۴۱.    
۱۳. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۴. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۵. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۰.    
۱۶. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۱.    
۱۷. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
۱۸. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
۱۹. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
۲۰. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۷.    
۲۱. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۲۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۲۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۲۴. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۲۵. ↑ نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۲۶. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۲۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۲۸۵.    
۲۸. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۳.    
۲۹. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۳۰. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۳۱. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
۳۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۳۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۳۴. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۳۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۳۶. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۸۴.    
۳۷. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۳۸. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۳۷۳.    
۳۹. ↑ ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج۳، ص۳۵۱.    
۴۰. ↑ خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۷۷.    
۴۱. ↑ نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ص۳۷۳.    
۴۲. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ص۵۵.    
۴۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ص۲۳۴.    
۴۴. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۱.    
۴۵. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۴۶. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۲.    
۴۷. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ص۲۳۴.    
۴۸. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۳.    
۴۹. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۷.
۵۰. ↑ ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۴۲.    
۵۱. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۴۳.    
۵۲. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۸.    
۵۳. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۰.    
۵۴. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۱.    
۵۵. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۵۶. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۷.    
۵۷. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۵۴.    
۵۸. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۰.    
۵۹. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۴۶.    
۶۰. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۶۱. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۶۲. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۳۰۰
۶۳. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۰.    
۶۴. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۳.    
۶۵. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۳۲.    
۶۶. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۳۷.    
۶۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۶۸. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۶۹. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۳۷.    
۷۰. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۷۱. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۶۹.    
۷۲. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۶.    
۷۳. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۵۳.    
۷۴. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۴۹.    
۷۵. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۲.    
۷۶. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۶.    
۷۷. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۶.    
۷۸. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۱.    
۷۹. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۶۴.    
۸۰. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۱.    
۸۱. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۳۶.    
۸۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۸۳. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۳.    
۸۴. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۰.    
۸۵. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۲۲ و ۲۲۳.
۸۶. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
۸۷. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۱.    
۸۸. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۸۹. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۶۳.    
۹۰. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۸۰.    
۹۱. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۵۱.    
۹۲. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۵۲.    
۹۳. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۹۶.    
۹۴. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۳.    
۹۵. ↑ شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۷.    
۹۶. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۱۷.    
۹۷. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۹۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۹۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۰۰. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۱۰۱. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۷.    
۱۰۲. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۰۳. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۰۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۰۵. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۱۰۶. ↑ نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۱۰۷. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۰۸. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۰۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۱۰. ↑ ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، ص۳۲۸.    
۱۱۱. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۱۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۱۰۷.    
۱۱۳. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۱۴. ↑ ابوالفتح کراجکی، محمد بن علي، کنز الفوائد، ص۳۷ و ۴۷.
۱۱۵. ↑ ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۴۶.    
۱۱۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳، ۱۰۹ ـ ۱۱۱.
۱۱۷. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۴۲.    
۱۱۸. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۱۷.    
۱۱۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، اللآلی المصنوعه، ج۱، ص۳۳۸.
۱۲۰. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ص۱۸.    
۱۲۱. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۳.    
۱۲۲. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۲.    
۱۲۳. ↑ ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۸.    
۱۲۴. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۲۵. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۹۳۷.    
۱۲۶. ↑ محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۴۲.    
۱۲۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۲، ص۳۱۶.    
۱۲۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۳.    
۱۲۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۲۵۱.    
۱۳۰. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۳۱. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۳۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۳۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۳۴. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۱۳۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۴۶۷.    
۱۳۶. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۱۳۷. ↑ خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، ص۷۲.    
۱۳۸. ↑ حموی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، ج۲، ص۶۶.    
۱۳۹. ↑ گنجی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب، ص۲۵۱.    
۱۴۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۴۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۴۲. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
۱۴۳. ↑ کنتوری، اعجازحسین بن محمدقلی، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۱۴۴. ↑ قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۱۴۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۴۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۴۷. ↑ اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
۱۴۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۱۴۹. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
۱۵۰. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۵۱. ↑ افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۵۲. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
۱۵۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۱۵۴. ↑ حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس التراث، ج۱، ص۴۶۷.
۱۵۵. ↑ قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، صص۳۹۰ و ۳۹۱.
۱۵۶. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، ج۴، ص۱۳۷.    
۱۵۷. ↑ سبحانی تبریزی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، ص۲۸۶.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن احمد قمی (مقاله‌دوم)»، ج۳، ص۳۵۸.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 412 (قمری) | شخصیت‌های شیعه قرن 5 (قمری) | فقهای شیعه قرن 5 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 5 (قمری) | محدثان شیعه قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار