• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن احمد قمی (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مرتبط: محمد بن احمد قمی.


محمد بن احمد قمی (زنده در سال ۴۱۲ هـ.ق) از فقها و محدثان بزرگ امامیه در قرون چهارم و پنجم هجری بود.
هرچند برخی او را کوفی دانسته‌اند، ولی منابع معتبر او را قمی معرفی کرده‌اند.
وی شاگرد استادان برجسته‌ای چون شیخ صدوق و ابوغالب زراری بود و از مشایخ نجاشی، شیخ طوسی و کراجکی به شمار می‌رفت.
آثار مهمش شامل مائة منقبه (در فضایل امام علی (علیه‌السلام)) و ایضاح دفائن النواصب است که درباره اتحاد یا تفاوت این دو کتاب اختلاف‌نظر وجود دارد.
آثار و روایاتش، به ویژه در موضوع فضایل اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، مورد توجه علمای شیعه و حتی برخی علمای اهل سنت قرار گرفته است.
وی در سال ۴۱۲ (هجری قمری) در مکه هنوز زنده بوده و حدیث نقل می‌کرد.



ابوالحسن محمد بن احمد بن علی بن حسن بن شاذان قمی معروف به ابن شاذان در بعضی منابع به جای قمی، لقب کوفی برای او ذکر شده است.
بعضی احتمال داده‌اند اهل کوفه و ساکن قم بوده است؛ ولی از آن‌جا که شاگرد او ابوالفتح کراجکی۴۴۹ هـ.ق) در همه جا تنها از او با عنوان قمی یاد کرده، توجیهی برای کوفی بودن او نمی‌توان یافت.
وی از فقها و محدثان بزرگ امامیه در سده چهارم و پنجم هجری و از راویان صحیفه سجادیه است.
پدرش ابوالعباس بن شاذان معروف به فامی قمی نیز از فقها و بزرگان و محدثین امامیه در قرن چهارم هجری بود.
تاریخ تولد ابوالحسن بن شاذان روشن نیست.
اگرچه بی‌واسطه از شیخ القمیین ابوجعفر محمد بن حسن احمد بن ولید (م ۳۴۳ هـ.ق) روایت کرده، ولی نمی‌توان به طور قطع، اظهار داشت وی در نیمه اول قرن چهارم هجری به دنیا آمده است؛ زیرا در نقل شیخ طوسی، ابن شاذان به واسطه پدرش از ابن ولید روایت می‌کند.
ابن شاذان در پی کسب علم و سماع حدیث، مسافرت‌های بسیاری به مناطق گوناگون از جمله ری،
[۴۹] ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۷.
نیشابور، کوفه و بغداد داشت.


ابوالحسن از پدرش ابوالعباس، دایی‌اش ابوالقاسم جعفر بن محمد قولویه۳۶۹ هـ.ق)، پسر دایی‌اش ابواحمد عبداللّه لعزیز بن جعفر،
[۶۲] شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۳۰۰
ابوغالب زراری۳۶۸ هـ.ق)، شیخ صدوق۳۸۱ هـ.ق)، استاد شیخ صدوق ابوالقاسم جعفر بن محمد مسرور لحام، ابوعبداللّه احمد بن محمد بن عبیداللّه بن عیّاش جوهری۴۰۱ هـ.ق)، ابومحمد حسن بن حمزه علوی معروف به مرعش (م ۳۵۸ هـ.ق)، ابوالمفضل محمد بن عبداللّه شیبانی۳۸۷ هـ.ق) و ابومحمد هارون بن موسی تلعکبری۳۸۵ هـ.ق) و از بسیاری از مشایخ اهل سنت مانند ابوحفص عمر بن ابراهیم بن احمد کتّانی۳۹۰ هـ.ق)، ابوبکر محمد بن احمد بن حسین جرجانی۳۸۷ هـ.ق)، ابوالفرج معافی بن زکریا جریری۳۹۰ هـ.ق) و بسیاری دیگر که قریب به هفتاد نفر می‌رسند روایت کرده است.


ابن شاذان از مشایخ شیخ طوسی، نجاشی و کراجکی نیز بوده و نجاشی ظاهراً تنها در یک مورد از وی روایت کرده است.
[۸۵] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۲۲ و ۲۲۳.
ولی کراجکی در سال ۴۱۲ (هـجری قمری) در مکه روایات بسیاری از او شنیده و شیخ طوسی نیز در آثار خود به کرّات از وی روایت کرده است.


ابن احمد کتاب‌های زیادی تألیف کرده که عبارتند از:
• ایضاح دفائن النواصب؛
• مائة منقبه؛
• بستان الکرام؛
ابن حمزه طوسی از اعلام سده ششم هجری دو حدیث از فضایل و معجزات امام حسین (علیه‌السلام) را از جزء هشتاد و ششم این کتاب نقل کرده است که معلوم می‌شود این کتاب که در موضوع فضایل و مناقب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است، کتاب بزرگی بوده است.
در منابع، روایاتی از ابن شاذان نیز در موضوعات مختلف غیر از فضایل و مناقب وارد شده است.
[۱۱۴] ابوالفتح کراجکی، محمد بن علي، کنز الفوائد، ص۳۷ و ۴۷.

برخی نمازهای مستحب ایام هفته و روایاتی در مورد ایمان ابی‌طالب از آن جمله است.
[۱۱۶] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳، ۱۰۹ ـ ۱۱۱.

ابن مساعد حائری نیز پس از آن‌که به اشتباه، ابن شاذان را از علمای اهل سنت دانسته، کتابی در صحت خبر صعود علی (علیه‌السلام) بر دوش پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به او نسبت داده است،
• رد الشمس علی امیرالمؤمنین؛ ابن شهر آشوب اثری با این عنوان را برای او ذکر کرده است، ولی احتمال دارد او به خطا، کتاب طُرق حدیث رد الشمس ابوالحسن بن شاذان فضلی (از اعلام قرن چهارم هجری)؛را که سیوطی هم از آن نقل می‌کند
[۱۱۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، اللآلی المصنوعه، ج۱، ص۳۳۸.
به او نسبت داده باشد.


۴.۱ - کتاب مائة منقبه

محمد بن احمد کتاب مائة منقبه را نگاشته است. این کتاب گاهی از آن با عنوان المناقب یا الفضائل یاد می‌شود و به مناقب ابن شاذان معروف است. این کتاب در فضایل و مناقب امیرالمؤمنین و ائمه (علیهم‌السلام) از طرق اهل سنت است که ابن شاذان به درخواست یکی از دوستان یا شاگردانش نوشته است.
اما در این‌که این کتاب همان کتاب ایضاح دفائن النواصب است یا غیر آن، اختلاف بسیار است. کتاب مائة منقبه ظاهراً اولین بار بر اساس نسخه خطی کتابخانه حیدریه نجف با عنوان ایضاح دفاتن النواصب به چاپ رسیده و محدث نوری نیز با استناد به گفته کراجکی در تصانیفش که ایضاح دفائن النواصب در صد منقبت از مناقب امام علی (علیه‌السلام) است، می‌گوید: کتاب مائة منقبة عیناً همان کتاب ایضاح دفائن النواصب است.
وی سپس بر نویسنده روضات الجنات که به عدم اتحاد این دو کتاب معتقد بوده، ایراد گرفته است.
در مقابل آقابزرگ در جایی با رد اتحاد این دو کتاب، از برخی معاصرانش نقل کرده این دو کتاب نزد او بوده و مائة منقبه تنها در مناقب و فضایل است، اما کتاب ایضاح، هیچ حدیثی در فضایل و مناقب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ندارد و چنان‌که از عنوان کتاب پیداست، تنها در مثالب دشمنان اهل بیت و بیان زشتی اعتقادات و کذب گفته‌های آن‌ها است.
معاصر آقابزرگ سپس وجهی برای توجیه گفته کراجکی در اتحاد این دو کتاب ذکر کرده است.
آقابزرگ اضافه می‌کند نسخه‌های خطی از کتاب ایضاح دفائن النواصب در تهران و نجف موجود است.
با این همه در جایی دیگر می‌گوید: کتاب فضائل ابن شاذان قمی موسوم به ایضاح دفائن النواصب در صد منقبت از مناقب امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) است.
به هر روی با توجه به این تناقض ها نمی‌توان هیچ کدام از این دو قول را پذیرفت.
گفتنی است ذهبی در ذیل نام ابن شاذان پس از نقل چند حدیث از احادیث کتاب مائة منقبه می‌گوید از این دجال احادیث بسیاری در مناقب علی رضی الله عنه نقل شده که همگی رکیک، باطل و دروغ است؛ درحالی که برخی دیگر از علمای اهل سنت مانند موفق بن احمد خوارزمی۵۶۸ هـ.ق) به کرّات از ابن شاذان با عنوان امام یاد کرده و بر او رحمت فرستاده و حافظ گنجی شافعی۶۵۸ هـ.ق) و جوینی در تألیفات خود احادیث او را نقل کرده و بر او اعتماد نموده‌اند.


قمی در سال ۴۱۲ (هجری قمری) زنده بود است.
(دیگر منابع:
[۱۵۴] حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس التراث، ج۱، ص۴۶۷.
[۱۵۵] قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، صص۳۹۰ و ۳۹۱.
)

۱. نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۲. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۳. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۵. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۹۴.    
۷. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
۸. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۹. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۰. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
۱۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۱۲. حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، ج۲، ص۲۴۱.    
۱۳. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۴. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۵. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۰.    
۱۶. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۱.    
۱۷. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
۱۸. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
۱۹. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
۲۰. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۷.    
۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۲۲. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۲۳. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۲۴. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۲۵. نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۲۶. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۲۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۲۸۵.    
۲۸. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۳.    
۲۹. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۳۰. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۳۱. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
۳۲. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۳۳. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۳۴. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۳۵. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۳۶. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۸۴.    
۳۷. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۳۸. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۳۷۳.    
۳۹. ابطحی، سید محمدعلی، تهذیب المقال، ج۳، ص۳۵۱.    
۴۰. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۷۷.    
۴۱. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ص۳۷۳.    
۴۲. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ص۵۵.    
۴۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ص۲۳۴.    
۴۴. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۱.    
۴۵. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۴۶. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۲.    
۴۷. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ص۲۳۴.    
۴۸. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۳.    
۴۹. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۷.
۵۰. ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۴۲.    
۵۱. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۴۳.    
۵۲. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۸.    
۵۳. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۰.    
۵۴. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۱.    
۵۵. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۵۶. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۷.    
۵۷. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۵۴.    
۵۸. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۰.    
۵۹. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۴۶.    
۶۰. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۶۱. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۶۲. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۳۰۰
۶۳. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۰.    
۶۴. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۳.    
۶۵. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۳۲.    
۶۶. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۳۷.    
۶۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۶۸. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۶۹. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۳۷.    
۷۰. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۷۱. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۶۹.    
۷۲. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۷۶.    
۷۳. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۵۳.    
۷۴. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۴۹.    
۷۵. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۲.    
۷۶. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۸۶.    
۷۷. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۲۶.    
۷۸. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۸۱.    
۷۹. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۶۴.    
۸۰. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۶۱.    
۸۱. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۳۶.    
۸۲. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۸۳. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۳.    
۸۴. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۰.    
۸۵. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۲۲ و ۲۲۳.
۸۶. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۸.    
۸۷. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۲۱.    
۸۸. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۸۹. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۶۳.    
۹۰. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۸۰.    
۹۱. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۵۱.    
۹۲. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۵۲.    
۹۳. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، ص۱۹۶.    
۹۴. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۳.    
۹۵. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص۶۸۷.    
۹۶. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۱۷.    
۹۷. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۹۸. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۹۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۰۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۱۰۱. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۷.    
۱۰۲. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۰۳. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۰۴. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۰۵. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۱۰۶. نیشابوری کنتوری، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۱۰۷. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۰۸. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۰۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۱۰. ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، ص۳۲۸.    
۱۱۱. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۱۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۱۰۷.    
۱۱۳. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۱۴. ابوالفتح کراجکی، محمد بن علي، کنز الفوائد، ص۳۷ و ۴۷.
۱۱۵. ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الاسبوع، ص۱۴۶.    
۱۱۶. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۳، ۱۰۹ ـ ۱۱۱.
۱۱۷. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۴۴۲.    
۱۱۸. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۱۷.    
۱۱۹. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، اللآلی المصنوعه، ج۱، ص۳۳۸.
۱۲۰. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ص۱۸.    
۱۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۳.    
۱۲۲. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۲.    
۱۲۳. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبه، ص۱۸.    
۱۲۴. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۲۵. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۹۳۷.    
۱۲۶. محدث نوری، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۳، ص۱۴۲.    
۱۲۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۲، ص۳۱۶.    
۱۲۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۳.    
۱۲۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۲۵۱.    
۱۳۰. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۳۱. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۳۲. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۸.    
۱۳۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۳۴. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۱۳۵. ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۴۶۷.    
۱۳۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۱۳۷. خوارزمی، موفق بن احمد، المناقب، ص۷۲.    
۱۳۸. حموی جوینی، ابراهیم بن محمد، فرائد السمطین، ج۲، ص۶۶.    
۱۳۹. گنجی، محمد بن یوسف، کفایة الطالب، ص۲۵۱.    
۱۴۰. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۴۱. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۴۲. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
۱۴۳. کنتوری، اعجازحسین بن محمدقلی، حسین، کشف الحجب و الاستار، ص۵۵۵.    
۱۴۴. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ص۳۲۳.    
۱۴۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۹۵.    
۱۴۶. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۶۳.    
۱۴۷. اللجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۶۷.    
۱۴۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ص۹۴.    
۱۴۹. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۲۷.    
۱۵۰. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۶، ص۱۷۹.    
۱۵۱. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۶.    
۱۵۲. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۷۲.    
۱۵۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۶۲.    
۱۵۴. حسینی جلالی، محمدحسین، فهرس التراث، ج۱، ص۴۶۷.
۱۵۵. قمی، شیخ عباس، الفوائد الرضویه، صص۳۹۰ و ۳۹۱.
۱۵۶. ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، ج۴، ص۱۳۷.    
۱۵۷. سبحانی تبریزی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، ص۲۸۶.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن احمد قمی (مقاله‌دوم)»، ج۳، ص۳۵۸.






جعبه ابزار