• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن حسن کرجی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن حسن کرجی


محمد بن حسن کرجی (م حدود ۴۱۰ هـ.ق) ریاضیدان برجسته ایرانی، اهل کرج و از پیشگامان دانش جبر و حساب بود.
وی تحصیلات خود را در ری آغاز کرد و سپس به بغداد رفت و کتاب مشهور الفخری را در آن‌جا نوشت.
ایشان بعدها به ایران بازگشت و آثار متعددی در ریاضیات، مهندسی و استخراج آب‌های زیرزمینی تألیف کرد.
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به الکافی فی الحساب، البدیع فی الجبر و انباط المیاه اشاره کرد.
تاریخ دقیق وفاتش معلوم نیست، ولی حدود ۴۱۰ تا ۴۲۰ (هجری قمری) دانسته شده است.


ابوبکر محمد بن حسن (حسین) کرجی فخرالدین بغدادی
[۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
[۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
[۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
[۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
از ریاضیدانان بزرگ ایران
[۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
در نیمه دوم سده چهارم و اوایل سده پنجم و از مردم کرج (واقع در نزدیکی تهران کنونی) بوده است.
[۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    

ظاهراً کرجی در شهر ری که در آن زمان مرکز دانشمندان بود به تحصیل پرداخته و سپس به بغداد رفته است.
با ابوغالب محمد بن علی بن خلف واسطی ملقب به فخرالملک (م ۴۰۷ هـ.ق) وزیر بهاءالدوله بویهی
[۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
[۱۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
[۱۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
[۱۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
ارتباط داشته و کتاب معروف خود الفخری را به نام وی نوشته است.
[۱۳] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
[۱۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
[۱۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۱۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۱۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    



درباره نژاد فخرالدین برخی برآن هستند که کرجی از نژاد عرب بود
[۱۸] شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.
و شاید به همین دلیل او را به کَرْخ واقع در حومه بغداد منسوب کرده و اهل عراق خوانده‌اند.
با تحقیقاتی که دانشمند ایتالیایی لوی دلاویدا انجام داده این ادعا صحیح به نظر نمی‌رسد.
به هرحال چنان که در مقدمه کتاب انباط المیاة الخفیه نوشته خود کرجی برمی‌آید، وی در حدود ۴۰۳ (هجری قمری) یا پیش از آن از عراق به زادگاه خود بازگشته و برای ابوغانم معروف بن محمد (شاعر، ادیب ایرانی، کاتب و وزیر منوچهر بن قابوس) کتاب انباط المیاه یا استخراج آب‌های پنهانی را نوشته است.


ابوبکر به شهرهای گوناگونی نیز سفر کرده است.
کرجی در این کتاب از مشاهدات خود در بعضی از شهرهای ایران از جمله ساوه و اصفهان گفتگو کرده است.
[۱۹] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.



سمث در کتاب تاریخ ریاضیات خود می‌نویسد: کرجی از جمله ریاضیدانان برجسته‌ای است که نقش بسزایی در اهمیت دانش ریاضی از خود برجای گذاشت.
[۲۰] شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.



محمد بن حسن علاوه بر دو کتاب مذکور (الفخری
[۲۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۲۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
[۲۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۲۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
[۲۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
و انباط المیاة الخفیه
[۲۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۲۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
) تألیفات دیگری نیز داشته که عبارت‌اند از:
• الکافی فی الحساب؛
[۲۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
[۲۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
[۳۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۳۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    

• البدیع فی الجبر و المقابله؛
[۳۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
[۳۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
[۳۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۳۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    

• علل حساب الجبر و المقابله؛
[۳۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
[۳۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    

• مختصر فی الحساب و المساحه؛
• الاجذار؛
• المسائل، الاجوبة فی الحساب؛
[۳۸] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.

• الطبیخ.
[۳۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    



کرجی تاریخ دقیق وفاتش روشن نیست. ولی به هرحال درگذشت او را در حدود ۴۱۰ (هجری قمری)
[۴۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
یا ۴۲۰ (هجری قمری) دانسته‌اند.
[۴۱] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.

شایان ذکر است حاجی خلیفه وفات او را در حدود ۵۰۰ (هجری قمری) نوشته که صحیح نیست.
[۴۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
[۴۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    

(دیگر منابع:
[۴۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
[۴۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
[۴۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
[۴۷] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱، ص۶۰۵.
[۴۸] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۸۶.
[۴۹] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات، ج۲، ص۱۵۵۱.
[۵۰] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۹۰.
)


۱. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۱۰. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۱۱. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
۱۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۱۳. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۱۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
۱۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۱۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۱۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۱۸. ↑ شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.
۱۹. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۲۰. ↑ شربل، موریس، موسوعة علماء الریاضیات، ص۲۳۰.
۲۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۲۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
۲۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۲۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۲۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۲۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۲۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۲۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۱۲۵.    
۲۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۳۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۳۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۳۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
۳۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۳۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۳۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۳۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۳۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۳۸. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۳۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۴۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۳.    
۴۱. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۳۹۱ - ۳۹۲.
۴۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۲۳۷.    
۴۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۹.    
۴۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۲۴۱.    
۴۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۷۷.    
۴۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۱.    
۴۷. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱، ص۶۰۵.
۴۸. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۸۶.
۴۹. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات، ج۲، ص۱۵۵۱.
۵۰. ↑ بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۹۰.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن حسن کرجی»، ج۳، ص۳۶۳.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 410 (قمری) | درگذشتگان سال 420 (قمری) | ریاضیدانان قرن 5 (قمری) | شخصیت‌های قرن 5 (قمری) | مؤلفان قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار